Б.Явуухулан "Вансэмбэрүү цэцэг"

Аглагхан ойн зах сийрээд
Орой нь халзрах уулын тагт
Ариухан горхины эх шургаад
Авиа нь тасрах асганы шилд
Төөлөөд үзвэл бие чацуу
Тоолоод үзвэс нас чацуу
Үзэсгэлэнт хоёр вансэмбэрүү
Үүд хоймрын зайтай ургажээ
Үр тоосоо хүртдэг хэрнээ
Үдшийн бүрийгээр бараагаа алдаж
Үүд хойморын зайтай хэрнээ
Үүрийн туяанаар биесээ үзэж
Илбийн юм шиг хосгүй сонин
Ихэр ботго шиг хорвоод ховор
Сэрүүн хангайн хоёр цэцэг
Сэтгэл бахдам гоёмсог ургажээ
Торомгор хөөрхөн хоёр ботго
Тоглож нэгийгээ хөөж явах шиг
Тоорцог өмссөн хоёр хүүхэд
Тойрон бүжиг хийж байх шиг
Үзэх бүрий өөр үзэгдэж
Үүлгүй тэнгэр дээр нь цэлийх юм
Харах бүрий сонин харагдаж
Хавь орчим нь нам гүм байх юм
Дэгдэж ирсэн хээрийн салхи ч
Дэргэд нь ирээд намддаг болов уу
Хангайн дэгжин буга согоо ч
Хажууд нь гайхан зогсдог болов уу?
Уранхан цоморлигийг нь илээд үзвэл
Унаганы уруул шиг зөөлхөн байлаа
Хүрэнхэн тэргүүнд нь хүрээд үзвэл
Хүүгийн минь зулай шиг бүлээхэн байлаа
Өвөг дээдэс минь энэ цэцгийг
Өнө эртэд олсон гэнэм
Алжаасан бие эдгээдэг чадлыг нь
Аль хэзээнээс мэдсэн гэнэм
Тэгээд энэ вансэмбэрүүг
Тэнгэрийн цэцэг гэж нэрлэсэн гэнэм
Ахар бодолтон сүйтгэчих вий гэж
Айлгах домог зохиосон гэнэм
Үүлэн нүүдэл өехийгөө зүсдэг
Үзүүрт модон ургаагүй хярд
Зуны бороо мөндрөөрөө унадаг
Зуурам хөлдүү хангайн царманд
Хосоор ургадаг вансэмбэрүү
Хорвоогийн нэгэн гайхамшиг байна
Хорвоогийн амьдрал хөлдүү царманд
Хосын хүчинд амилдаг байна!

МУГЖ Дуламсүрэнгийн дуулсан "Вансэмбэрүү цэцэг" (Энэ дууг сонсох бүрийд хайртай ээжийгээ би санадаг.)


Торго шиг зөөлөн дэлбээтэй
Тоос буудаггүй Вансэмбэрүү цэцгийг
Учран харвал мөнхөрнө гэдэг
Урьдын үг үнэн болов уу
Тэгвэл би тэр сайхан Вансэмбэрүү цэцгийг
Тэртээ уулын оройд байвал
Ээжийгээ би үүрээд
Энэхэн насандаа очих байлаа

Төөлвөл бие чацуу тоолвол нас чацуу
Хосоор ургадаг Вансэрбэрүү үүд хоймрын зайтай ургажээ
Илбийн юм шиг хосгүй сайхан
Ихэр ботго шиг хорвоод ховор
Сэрүүн хангайн хос цэцэг
Сэтгэл бахдам гоёмсог ургажээ

Халхын Гол

Үүрдийн хайр уу? Зуурдын хайр уу?

...Анхны үнсэлт хайр гээд Аз жаргал дүүрэн байсан Гэвч одоо бүх юм өөр... хэмээн үргэлжилэх нэгэн дууг би "тэр" дурлал хайр гэж юу байдгийг мэддэггүй гэнэн залуу насандаа сонсох их л дуртай байсан аа саналаа. Тэр үеээс хойш нэлээд олон жил өнгөрч. Би ч магадгүй энэ хугацаанд хайрлаж, дурлаж үзсэн л байж таарах байх... Гэхдээ энэ удаа өөрийнхөө тухай биш харин сүүлийн үед их бодох болсон зүйлээ бичиж үлдээмээр санагдлаа.

Бид бүр бага байхын хайр сэтгэл гэхээр л нэг огт хувирч өөрчлөгддөггүй зүйл гэж итгэж ирж л дээ. Хүүхэд байхдаа үзэсгэлэнт гүнж, хан хүү хоёрын сэтгэл уярам хайрын тухай үлгэрийг сонсоно. Арай том болоод аав ээжтэйгээ кино үзэх болно, хайр дурлалын ч кино бай, хайр дурлалын биш ч бай ялгаагүй гол дүрийн эрэгтэй эмэгтэй хоёр бие биеээ олж, ойлгож ихэнх нь HAPPY END-р дуусна. Харин цаашаа тэдний амьдрал үргэлж HAPPY байх болов уу... Мэдээж амьдрал л юм чинь хар цагаантай байна байх. Тэгвэл хайр дурлал нь бас хар цагаантай байх болов уу?

Шинэхэн хуримаа хийж буй хосуудад бүгд л аз жаргалтай амьдрахыг ерөөнө. Жаргал зовлонг хамтдаа үүрэлцэнэ гэж хоорондоо тангараг өргөн гэрлэсэн хосууд маань хайр сэтгэлийнхээ хувьд ч бас дандаа хамт байх ёстой юм шиг ээ. Нэгэнт л шийдвэр гаргасан бол шүү дээ. Юу гэх гээд байна вэ гэхээр... Хайр их олон үе шаттай байдаг гэж хүмүүс яриад байдаг. Яг л тэр хайрын бүх үе шатандаа бие биенийгээ ойлгож, харилцан буулт хийн амьдралаа авч явах ёстой юм шиг байгаа юм. Хайр нь бүр хөрчихсөн байлаа ч гэсэн ялгаагүй. Бүр тодруулвал, эхнэр нөхрийн хэн нэг нь хайраасаа урваж өрөөл бусдад сэтгэл алдарсан үе ирлээ гэвэл хамтдаа бүтээсэн амьдрал, хайрладаг бүхнээ бодоод жаахан харах хэрэгтэй байдаг гэнэ. Ер нь бол гэр бүлийн ийм хямралын үед уужуу тайвуу, ухаалаг байсан нь л хождог гээд байгаа. Мэдээж хэцүү л дээ... Гэхдээ амьдрал өөрөө амархан гэж хэн хэлээд байгай юм бэ?.

Нэгэнт насан туршдаа хамт байна гээд хуримаа хийсэн хүмүүс хүртэл өөр хэн нэгэнд дурлаад байхад... Амьдрал чинь өөрөө их сонин болохоор, хүн хэнд хэзээ сэтгэл алдрахаа яаж мэдэх билээ... Тэр нь үүрдийнх биш зуурдынх байна гэдгийг ч ер нь хэн бидэнд хэлээд өгөх вэ дээ.,

Нэг найз маань сүйт залуутай байлаа. Багагүй хугацаанд хамт байсан найз залуу нь түүнд хуримын санал тавьж, найз маань хорвоо дэлхий дээрх хамгийн аз жаргалтай бүсгүй болоод байсан үеийг би их сайн санаж байна. Охид бүр л түүн шиг сүйт бүсгүй болон, сүйн бөгж зүүгээд л, энэ тэнүүгээр гүйж хуримын даашинзаа сонгохыг мөрөөддөггүй гэж үү дээ. Гэтэл хурим болохоос хэдхэн долоо хоногийн өмнө "Биш байж" -хурим хийж чадахгүй нь гэж сүйт залуу нь хэлнэ гэж бидний хэн нь ч бодоогүй байлаа. Найзад маань үнэхээр хэцүү байсан байж таараа. Гэхдээ бодоод байхад би тэр үед найзыгаа тийм ч сайн ойлгоогүй юм шиг байгаа юм. Саяхан би тэр найзтайгаа олон жилийн дараа ахин уулзлаа. Мэдээж миний үеийн бүсгүйчүүд уулзахаараа юу ярих билээ:) ...залуугийн тухай яриа гарна... Бүтээгүй хуримын тухай ч яриа өрнөсөн. Одоо л би тэр үед найзад маань ямар хүнд байсан бол гэдгийг ойлгож байх шиг байна. Нэг хүнтэй насан туршдаа амьдрана гээд бүх юм төлөвлөгдсөн, бүх юм болж байна бүтэж байна гээд баярлаад яваад байдаг. Гэтэл нэг л өдөр хайртай хүн чинь - чи биш байна, уучлаарай гэвэл яах вэ?. Ёстой нөгөө хорвоо дэлхий цөмрөх шиг л болно биз дээ. Гэтэл бас цаад хүнд нь ч тэр бүхэн амаргүй байх нь ойлгомжтой. Яахаа алдсан хүн чанаргүй амьтан биш л бол шүү дээ. "Хүнд хаягдах биш, хаях л хамгийн хэцүү" гэж саяхан өөр нэг найз маань хэлж байсан санагдана. Ер нь бол хэцүү л дээ. Энэ үед хэнийг буруутгаж, хэнийг үзэн ядах ёстой гэж?
Өнөөдөр найз маань - тэр үед тийм юм болсон нь эргээд бодоход харин ч сайн зүйл болсон гэж хэлж байна. Найзад маань хорвоо өөрийнхөө шинэ нүүр төрхийг харуулсан хэрэг шүү дээ. Хамгийн хайртай хүн чинь чамайг хаяад явсан ч амьдрал дуусдаггүй, сайн сайхан бүхэн урд чинь байдаг шүү гэдгийн тод жишээг би найзыгаа гэж хэлнэ. Тухайн үеийн сүйт залуу нь өнөөдөр эхнэр аваад хол газар сайхан амьдарч байгаа сурагтай. Тухайн үед тэр залуу өөр хэн нэгэнд, магадгүй одоогийн эхнэртээ сэтгэл татагдсан учраас найзтай маань суухаас татгалзсан юм болов уу? Тэрийг ёстой би таашгүй ч, их сонин юм аа л гэж бодох юм даа.

Би хайрыг хуурамч гэх гээгүй. Хайрыг эхлэдэг шигээ дуусдаг байх л гэх гэсэн юм. Магадгүй хэн нэгэн нь хайр бол мөнх, дурлал бол түр зуурынх ч гэх байх. Тэгвэл өөрийн хайртай байж өрөөлийг хайрлаад байдаг хүмүүсийг яах уу? Хэн нэгэн хүнд хайртай болно гэдэг, ахиад хэзээ ч өөр хүнийг хайрлахгүй гэсэн үг гэж үү? Зүгээр л ер нь энэ хорвоо дээр мөнх юм гэж байхгүй гэж бодож явах нь илүү хялбар биш үү?

She is my friend:)

Ц.Хулан "Аавдаа"

Сайхан залуу аавынхаа тэргүүнд буурал орсныг анх үзээд
Саваагүй томоогүй хүүхэд насаа би тэр жилийнх нь шувуудтай хамт буцаасан
Санчиганд нь нэмэх мөнгөн сорны тоолон жаргаандаа тэгвэл гэхэд
Сансанаар даанч болохгүй явна ааваа
Бүүвэйт хонгор ижийн тухай дуу мэдээж олон
Бүдэгхэн гардаг зураг шиг, санаатай хийдэг алдаа шиг
Бүхий л орчлонд харин аавын ач гэж дуулдаггүй
Бүгдийнх нь аав ямар миний аав шиг бишдээ
Амттан зөөлөн хоёроор бялууруулдаг муу ижий минь
Айлын тавагнаас чихэр хармайлж шараа болгоно
Аав минь тэгэхгүйээ
Алаг чулуу хээрээс хормойлж хүүдээ зүслүүлнэ.
Алсын замд уулсын нэр тогтоолгож ухаан нэмнэ
Ээдрээт мянган харгуй төрсөн гэрийн гаднаас эхлэж
Эмээл дээрээ соёмботой унаган хүлгийн нуруунд анх гарахад
Сансарт хүүхэд нь нисэх юм шиг санаж ээж нар цацлаа өргөж гүйлддэг
Саахалт ороод эргэх юм шиг санаж аав нар духыг нь ганц үнэрлэдэг
Адгаж ижий нар өдөржин радио шиг үгэлнэ
Амьдралд зөвхөн үнэнийг хэлэх гэж аав нар сумын үүзэл шиг хаа нэг дуугарна
Бие өвдлөө гэж ээж нар хүүхдээ аргагүй нэг айлгадаг
Битүүхэн дотроосоо нурж аав нар чимээгүйхэн өтөлдөг
Үхэж болохгүй тушаал авсан цэрэг шиг тэд
Үрс нь хөлөө олтол цоо эрүүл болж жүжиглэдэг
Ачийг тань хариулна гэж би олон жил худлаа ярьлаа
Ачийг нь гаргаж өгчхөөд харин нэг их гавъяатан шиг
Сөөг сөөг гэж хэвтүүлээд номхон тэмээг ноолуулах мэт
Сөөсгөр хэдэн бацааны өмнө хөгшин аавыгаа мөлхүүллээ
Гараа өргөж дайсандаа үг дуугүй бууж өгөх мэт
Гарцаагүй том алгаа дэлгэж та тэднийгээ хөтлөнө
Гариг дэлхийд уянгатай ийм найрагч байтлаа
Гангансан хэдэн зээтэйгээ хэдэнтэй хэлд орно
Гадаа нь навчис унаж, он жил биднийг унасан навчис шиг орхиж
Гайгүйдээ би аавыгаа жаргааж амжина гэж өөрийгөө хуурна
Ганцхан зүрхний тань цохилт намайг зэмлэн лугшиж
Газар дээр аав минь хүртэл мөнх бусыг сануулдаг аа
Хазайлгаж болохгүй титэм шиг нэрээр чинь би овголсон
Халуун зүрхний уярал хайр, гунигыг чинь хүртэл өвлөсөн
Өргөстөй орчлонд бүдчээд үйлж суухын цагтаа хүү нь
Өлгийг минь сийлсэн аавтай болохоор амьд явж чаддаг аа.

Dumka na dwa serce,. тасархай польш дуу;)

Mongolskie Dzieci

Өнгөрсөн даваа гарагт буюу 2009 оны 10 дугаар сарын 5-ны өдөр БНПУ-ын Велкей Полска-аа муж (аймаг)-ын Лейшно хотод Монгол улсыг сурталчилсан томоохон арга хэмжээ зохиогдлоо.

Бүгд Найрамдах Польш Улсаас Монгол Улсад сууж байсан Онц Бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд Ноён Збигнев Кулак манай оронд Элчин сайдаар ажиллаж байх хугацаандаа авсан зургуудаараа Монгол Хүүхдүүд буюу Mongolskie Dzieci нэртэй гэрэл зургийн үзэсгэлэнгээ Улаанбаатар хотод жилийн өмнө гаргаж байсан бол энэ удаа эх орон нэгтэнүүддээ зориулан анх удаа гаргаж байна. Ноён Элчин сайд Збигнев Кулак бол манай оронд элгэмсэг ханддаг нэгэн. Хоёр орны найрамдалт харилцааг олон талаар хөгжүүлэхэд өнгөрсөн дөрвөн жилийн турш түүний оруулсан хувь нэмэр их гэдэгтэй маргах хүн байхгүй нь лавтай. Тэрээр мэс засалчаас гадна нэр хүндтэй улс төрч, дипломатч хүн билээ. Энэ хүний нарийн бичгээр богинхон боловч ажиллах завшаан тохиолдсондоо би өөрийгөө азтай хүн гэж боддог бөгөөд үнэхээр ч сайн даргын ачаар би их юмыг сурч авсан. Ноён Элчин сайдын хувьд Лешно хотод өөрийн гэрэл зургийн үзэсгэлэнгээ гаргасан нь бас л их учиртай юм. Энэ тойргоос тэрээр БНПУ-ын сенатын гишүүнээр гурван удаа сонгогдож байсан.

Гэрэл зургийн үзэсгэлэнд Монгол Улсаас БНПУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд Ноён О. Дамбийням гэргийн хамт урилгаар оролцсон бөгөөд миний бие орчуулагчаар явсан юм. Уг арга хэмжээнд польшийн парламентын эрхэм гишүүд, хотын дарга зэрэг өндөр албан тушаалын хүмүүс олноор уригдан ирсэн байлаа. Өнгөрсөн жил польшийн Элчин сайдын Яамны урилгаар манай оронд ирж концертоо тавьж байсан (польш) гэр бүлийн хоёр Үүлэн бор хэмээх сайхан Монгол аяалгууг хийл хөгжимөөр тоглож хүрэлцэн ирсэн зочидын сонорыг мялаасан юм. Нээлтийн ажиллагааны дараа хэвлэлийн бага хурал болсон бөгөөд үүнд хоёр Элчин сайд хүрэлцэн ирсэн нийт зочидод зориулан Монгол улсын түүх, соёл, өнөөгийн улс төр, эдийн засгийн байдлын тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгснөөс гадна тэдний сонирхосон асуултанд нь хариуллаа. Уг асуулт хариулт маш нөхөрсөг уур амьсгалд болж өнгөрснийг дурьдахгүй өнгөрч болохгүй биз ээ.

Үзэсгэлэнгийн нээлтэн дээр -Хэрвээ манай улсад ирж ажилладаг Элчин сайд бүхэн энэ хүн шиг ажилдаг бол ч... хэмээн ноён О.Дамбийням сэтгэл хөдлөн хэлж байсан. Үнэхээр ч Элчин сайд З.Кулак гэргийн хамтаар манай хоёр ороны хамтын ажиллагааны хөгжилд гүүр болон ажиллаж байсан, хойшид ч ажиллах, бидний сайн нөхөр гэдгийг энэ завшааныг ашиглан тэмдэглэн бичих нь зүйтэй болов уу.

Д.Пүрэвдорж "Тусгаар тогтнол"

Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээр
Хасаг халуун тулганы омог дєрвєн тотгон дээр
Хан Алтай аавын онгон тэргvvн оргил дээр
Хатан Сэлэнгэ ээжийн одод орчих мандал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ганган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээр
Гантай мєнгєн хэтний зоолог тээх тээгэн дээр
Галбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээр
Гантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Хvж дурдан бvсний ташаа дарах нугалаан дээр
Хvрэл манан хєєргєний даалин дарах наргиан дээр
Хvйсийн шvvдэр буусан уулын гацаа бууцан дээр
Хvннv дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ширмэн тємєр дєрєєний шивээ зурах тавган дээр
Шижир алтан ээмэгний шигтгээ чимэх гархин дээр
Шинийн хоёрны саран хаяарч шингэх тэнгэр дээр
Шинэ нялх ногоо ханшиж задрах газар дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Аавын мєнгєн хазаарын найман цэнгийн товруун дээр
Азын алаг мэлхийн наян нэгэн шагайн дээр
Алиахан саарлын унага хєллєн тэнцэх нуга дээр
Ангирын хоёр дэгдээхэй хєвєн цэнгэх нууран дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Индэр улаан галын цац бадман дєлєн дээр
Ижил хоёр загалын цацаг шанхан дэлэн дээр
Идэр гурван есийн цас чахрах цайдам дээр
Есєн голын цан хєєрєх царман дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Бэлгийн цэнхэр хадагны хоёр гардах дэлгээс дээр
Бэхэн хар гэзэгний хосоор дарах сvлжээс дээр
Бэрийн домогт цэцгийн хорвоо уярах дэлбээн дээр
Бидэрт мєнгєн сарны хоймор унах туяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Урсгал татмал усны хєл алдах ёроол дээр
Ургамал таримал модны хєрсєнд хавах ёзоор дээр
Уяран мэлмэрэх янагийн дурлал амилах харцан дээр
Уйлан мэндлэх vрийн дуулан орхих манцуйн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ажнай сайн хvлгийн гал цахилах тууран дээр
Аагисан улаан хvдрийн ган царцах хайлш дээр
Амар тvвшин жаргалтай ам бvлийн дансан дээр
Алтан босго єлзийтэй айл бvхний vvдэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Баяр найрын ширээний амтат тансаг идээн дээр
Баян хангайд мєнхєрсєн арц хуш зээгэн дээр
Балтаар давтан хийсэн анжисны торгон ирэн дээр
Багц дvvрэн ургасан атрын тарианы мєрєн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эрт айлын хаяа дархан хилийн дээсэн дээр
Энхтайвны харуул дайчин эрсийн тангараг дээр
Эрдэнэ зуугийн хэрэмний зуун найман суварга дээр
Энэ зууны єргєєний зуун тvмэн цонхон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эрх чєлєєний зарлиг ардын vндсэн хууль дээр
Эрх хэл соёлынхоо ад биш баян сан дээр
Эрдэнэтийн арга билиг алтан соёмбын гачил дээр
Эх нутгийн шорооны амиар солих ширхэг дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Аав ээжийн буянтай єлзийт цагаан хоймор дээр
Амин гарвалын толботой єлгийт нялхсын єєжин дээр
Ардын журамт цэргийн єргєж ялсан туг дээр
Амьсгалаа бидэнд єгсєн єрлєг дээдсийн дурсгал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Хан тэнгэрт сvмбэрлэсэн vйлдвэр уурхайн яндан дээр
Хаяа нийлж сvндэрлэсэн vлгэрийн харшийн туурган дээр
Хангай говь талын vлэмжийн єв баялаг дээр
Халуун эх оронч бvхний vндэсний их бахархал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Сав саваар саалийн харваж хvрэхгvй зэлэн дээр
Сая саяар сvргийн хатирч хvрэхгvй билчээр дээр
Сар нарны єртєєнд хагацаж болшгvй учрал дээр
Сайхан монгол орноо хайрлаж ханашгvй ерєєл дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Єглєє бvрийн нарны асгаран буух цацрал дээр
Євгийн морин хуурын аялгуу хослох утсан дээр
Єргєн цээж чєлєєтэй амьсгалж яваа газар дээр
Єєрийн толгой мэдэлтэй амьдарч яваа заяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ухаа хонгорын жолоог захлан татсан талбай дээр
Ухаант жанжин Сvхбаатарын зарлан дуудсан тунхаг дээр
Улаанбаатар нийслэлийн заяа тэтгэх дээвэр дээр
Улсаа ачлан захирсан засаг тєрийнхєє ордон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Нvvрэнд нь гал бадарсан монгол эцгийн хийморь дээр
Нvнжгэнд нь нар гэрэлтсэн монгол эхийн сэтгэл дээр
Нvvдлийн єргєєнд нэгдсэн монгол аймгийн холбоон дээр
НҮБ-ын шилтгээнд заларсан монгол улсын далбаан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эзэн сууж жаргасан их заяагаа сvсэглэж
Эх орон талынхаа ирээдvйн таалалд нийцvvлж
Эрдэнэсийн далайгаас шvvрдсэн итгэлийн сувд vгсээр
Эрх жаргалаа баталсан иргэн бvхний гараар
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би.

Ш.Сүрэнжав "Торгон хилийн зүг"

Хилийн зүг юуны тул
Хэний төлөө цэрэг эрс
Бүхээгтэй ногоон машинтайгаа
Бүрэнхий үдшээр хааш одно вэ?
Дархан орныг минь өмгөөлөн босож
Даяар олныг минь хамгаалан зогсож
Атаат дайсныг өвдөглөн дарсан
Анд зөвлөлтийн арми ирж явна
Зүсрэх сум тэсрэх бөмбөгийг
Зоригтой сөрсөн дайчин эрчүүд
Алтан хилийн сөөм газрыг
Амиараа нөхсөнийг бид мартахгүй
Монгол Орос мөр зэрэгцэн
Морин атак шуугин ороод
Молцог элс улайран байсныг
Халхын гол мартаагүй
Умар зүг Сибирийн замд
Урт цуваа үелэн хөврөөд
Дуулгаа тайлсан цэрэг эрчүүд
Дуугаа дуулаад хайчина вэ? хө
Дархан орныг минь өмгөөлөн босож
Даяар орныг минь хамгаалан зогсож
Атаат дайсныг өвдөглөн дарсан
Анд нөхөд минь буцаж явнаа 1967.1.8

Ш.Сүрэнжав "Ерэн баатрын дууль"

Халх голын хөвөөнд
Ерэн баатар төржээ
Халх голын хөвөөнд
Ерэн баатар нойрсжээ
Хан тэнгэрт цоройж
Ерэн хөшөө гэрэлтжээ
Хөшөө тийш очих
Ардын зам баларсангүй
Хөсрийн өвс ургаж
Аглагшиж ер битүүрсэнгүй
Свердловскийн гудамжаар
Аавтайгаа хөтлөлцөөд
Сэргэлэн оддын учрыг
Асууж явсан орос хүү
Севастополийн цэцэрлэгт
Амрагтайгаа болзоод
Сэтгэл шигээ цагаахан
Алчуур солилцсон хар хүү
Цэргийн шинель өмсөж
Галт тэргэнд суухдаа
Цэцэн буу мөрөвчилж
Газрын холыг зорихдоо
Цэнхэр униарт талын
Наран мандах зүг рүү
Цэлмэг тэнгэр шиг нүдээрээ
Насандаа марташгүй харсан юм
Ханан дахь хуанлын тоо
Гучин есийг зааж
Харандааны үзүүр зураг дээр
Халх голыг зурж
Хайлааст манханы оройгоор
Дарийн утаа маналзаж,
Хатуу хилэнт өдрөөр
Дайсанд үхэл зарласан
Яг тэр мөчид
Ерэн баатар төржээ
Ялалтын тугаа өргөхөд нь би
Эхэлж хорвоод мэндэлжээ.
Ерэн эрийнхээ хойноос
Ерэн эхнэр уйлж
Ерэн эцгийнхээ хойноос
Ерэн хүүхэд сарвайж
Ерэн хүүгийнхээ хойноос
Ерэн эх шаналж
Хичнээн ерэн зүрх
Хэн, хэний зүрх
Хэдий болтол шархалж
Хэцүү бэрхээр өнчрөв
Свердловскийн буудлаас
Ачийгаа үдсэн өвгөн
Севастополийн цэцэрлэгээс
Амрагаа мөрөөдсөн бүсгүй
Москвагийн сургуулиас
Аавыгаа хүлээсэн хүү
Монголоос ирэх шууданг
Хичнээн их харуулдаа бол!
Нижигнэсэн бууны дуугаар
Ерэн баатар төрөхөд
Нэг насаа олоод
Ирж байсан хүү би
Нинжин сэтгэлтний хагацлаас
Уйлах гэж хожимдсонгүй
Нижгэр их ялалтыг
Дуулах гэж хожимджээ.
Гайхамшигт алдры нь дуулъя гэж
Үгээ бодлоо
Гандашүй гавьяагий нь дурсая гэж
Үзгээ авлаа
Хорвоод дуурстал аялая гэж
Хоолойгоо заслаа
Хойч үедээ дурсгая гэж
Сэтгэлээ өглөө
Идэмхий дайсныг хяргасан
Сүрт зэвсэг дотроос нь
Илд буу хоёрыг нь
Сүлд болгон зөрүүлж
Египтийн хааны босгосон
Пирамидаас өндөрт
Ерэн баатрын хөшөө
Эгц дээшээ мандаж байна.
Рябцев В.И 1939-8-25
Степанюк М.С 1939-8-25
Жлудков А.В 1939-8-28
Прядко А.Н 1939-8-30
Энэ олон нэр.
Ерэн баатрын нэр!
Нэр бүхний хойноос
Өнчирч уйлсан нүд
Нэр бүхний цаанаас
Өрөвдөж хайрласан зүрх
Дээгүүр нь үүл нүүж байна.
Дэргэдүүр нь ус урсаж байна.
Хажуугаар нь ой шуугиж байна
Харин эд чив чимээгүй!
Харьтныг алхуулаагүйдээ
Уужирч амарсан юм шиг
Халх голыг өгөөгүйдээ
Сэтгэл нь ханасан юм шиг
Харуулын албандаа
Үнэнч цэрэг хэвээрээ…
Хязгаарын газартаа
Үлдэж хоцорч дээ… 1963 он

Д.Пүрэвдорж "Хөх даалибан тэрлэг" найраглал

Цэрэг эрсийн улаан тоос
Цэцгэн дундуур татаад явсан юм
Цээжин дотор хагацал орхиод
Цэнхэр уулсыг даваад явсан юм
Олон эрчүүл дуугаа дуулаад
Онгон талаар давхиад явсан юм
Орон гэртээ зайгаа орхиод
Одтой адил харваад явсан юм
Сарних тоосны нэгэн үзүүрт
Саруул нүдээ би чилээж
Санаа алдан сүүгээ өргөн
Сар шиг мэлтрэн гаднаа үлдсэн юм
Хөдөө нутгийн хөх алсад
Хөл хүнд шинэхэн бэр
Ардын хувьсгалт улаан цэргийн
Ар гэр болж үлдсэн юм
Говийн ганц хайлаас адил
Голт зүрхэндээ хайраа хадгалж
Тэнгэрийн хаяанд цэг шиг торойн
Тэр жил би нөхрөө үлдсэн юм
Хүний хүүд хайртайн эрхээр
Хүлгийн тоос зүрхэндээ унагаж
Хүлээх хоногийн эхэн шөнийн
Хүйтэн дэрэнд хацраа хайрсан юм
Өрхний хошуу тэр шөнө
Өрөөсөн даль шиг тоононд хөдөрч
Хоймор буусан сарны туяа
Хоёр хуваасан толь шиг байсан юм
Халх голын дайны түгшүүр
Хамаг сэтгэлд дарамт болж
Алтан нарыг тэрхэн зуур
Алгаар хааж болохоор байсан юм
Амьдралын босго дөнгөж алхсан
Арван найман насанд ингэж
Хаа холоос дарины хаяг
Халуун зүрхэнд хаг хаясан юм
Эр нөхрөө дайнд үдсэн
Эхнэр байхын учрыг хэлэх үү
Энгэр хумисан залуу цагийн
Эхний шөнийн уртыг хэлэх үү
Ороо морь шиг хулжсан нойронд
Орчлон холыг хугацан бодсоор
Өдөлж гүцээгүй цурам ухааны
Өчүүхэн жигүүр цуцаж билээ
Цэрэг эрсийн улаан тоос
Цэцгэн дундуур татаад явчсан юм
Цээжин дотор хагацал орхиод
Цэнхэр уулыг даваад явчсан юм
Олон эрчүүл дуугаа дуулаад
Онгон талаар давхиад явчсан юм
Орон гэртээ зайгаа орхиод
Одтой адил харваад явчсан юм

Цэвэрхэн хүүхнүүд үрээ тэврээд
Цэцгэн дундуур нөхрөө үдсэн юм
Цэргийн хүүд хайраа өгөөд
Цэнхэр уулсаа түшээд үлдсан юм
Олон эхнэр зүрхээ дараад
Онгон талаар ханиа үдсэн юм
Орон гэрээ өөд нь татаад
Одот тэнгэрээ өргөөд үлдсэн юм
Өглөө нь харин үүр цүүрээр
Өрхөө би цэлийтэл татаад
Өөдөлж яваа айл байг гэж
Өрдөн өрдөн галаа түллээ
Хадам аав хяраанаар ирээд
Хар чийгэнд эмээлтэй нь уясан
Унаа хөтлөө хоёр морь
Уяан дээр чичрэн байлаа
Миний нөрхийн наадамд унадаг
Мичид сартай хонгор морь
Намайг хараад үүрсэм болсноо
Найман ганзага цацлан шилгээв
Энэ бид хоёр л адилхан
Эзнээ үгүйлжээ гэж бодоод
Эмээлий нь авч нуруугий нь амраан
Эрдэнийн сайхан толгойгий нь илэв
Сайн морь эзнээ гэдэг юм
Санаа дагаад ч тэр билүү
Сажихын төдий нэхэн харвал
Сайхан нүд нь нулимстай байлаа
Тэсгэл алдсан сэтгэл гэдэг
Тэгтлээ амархан уулзах юм шиг
Тэнгэр өнгөтэй цэнхэр даалимбаар
Тэр өдөртөө тэрлэг эсгэлээ
Эрдүү өргөн цээжий нь бодож
Энгэр юугий нь цээлхэн тавьлаа
Эрэгцээ морины эргээ бодож
Элбэг сайхан ташаа тавьлаа
Уургын уртыг барина хэмээн
Уужим сайхан суга тавилаа
Уулын жавар унана хэмээн
Унаган туурай нударга тавьлаа
Улаа бутарсан царайгий нь бодож
Ухаа торгоор эмжээ билээ ...
Удаан өмсөх эдэлгээ бодож
Ураа гарган шаглаа билээ
Унгах нойроо хагаслан байж
Унаган өндгөө татган байж
Уяран баясан суугаа билээ
Торгоны үйл биш ч гэлээ
Тоостой газар тавиагүй билээ
Той хуримынх бус ч гэлээ
Тостой гараар бариагүй билээ
Эргээд ирэх өдрийг хүлээж
Эвхэн эвхэн тавиа билээ
Эр нөхрөө санах цагтаа
Эргэн эргэн үзээ билээ
Цэвэрхэн хүүхнүүд үрээ тэврээд
Цэцгэн дундуур нөхрөө үдсэн юм
Цэргийн хүүд хайраа өгөөд
Цэнхэр уулсаа түшээд үлдсэн юм
Олон эхнэр зүрхээ дараад
Онгон талаар ханиа үдсэн юм
Орон гэрээ өөд нь татаад
Одот тэнгэрээ өргөөд үлдсэн юм

Галын шугаманд цэргийн зүрх
Ганцаараа байх ёсон байхгүй
Дайны талбарт гэргийн зүрх
Дайчин нөхрийнхөө цээжинд явдаг юм
Эр цэргийн эхнэр гэдэг
Эмэгтэйн төдий нэрийг хэлдэггүй
Хортон дайсны сум онодоггүй
Хоёр амины нэгнийг хэлдэг юм
Эгэл цэргийн ар гэрийн
Эх орон харж байдаг юм
Хэрвээ зөрчвөл урвасанд тооцох
Хэвлээгүй хууль бас байдаг юм
Үүнийг би хүндлэн сахиж
Үүр шөнөөр хүлээж байсан юм
Үеийн олон хүүхнүүд цөм
Үнэнч хэвээр хүлээж байсан юм
Хаврын нуур шиг алдрах насаа
Хайлган хайлган хүлээж байсан юм
Хангайн согоо шиг ариун биеэ
Хадгалан хадгалан хүлээж байсан юм
Намрын хонгор салхин дунд
Найган найган хүлээж байсан юм
Намираа хурыг санан гансрах
Навч шиг гансран хүлээж байсан юм
Тэгэвч бид фронтын ар талаас
Тэмцлийн тэнхэлийг түшиж өгсөн юм
Амьдралын их хувь заяаг
Айл бүхэнд авч явсан юм
Халх голын ус тэгэхэд
Хамаг олны зүрхэнд урсаж
Харийн дайсанд өргөн далайж
Хат аагисан илд болсон юм
Зүрхэнд урссан тэр голын
Зүүн баруун хоёр эрэг
Үнэн худлын завсар татсан
Үүрийн туяа шиг зааг байсан юм
Цээжин дотор бөмбөг нижигнэж
Цэрэг эрсийн алхаа нижигнэж
Хүний түшүүрт сэтгэл дотор
Хүнд танкийн мөр гарсан юм
Аль нь вэ гэдэгт эргэлзээгүй ч
Атгаг сэтгэл намайг ээдрээж
Амь эрсэн суман дундах
Амраг нөхөртөө зовж явсан юм
Галын шугаманд цэргийн зүрх
Ганцаараа байх ёсон байхгүй
Дайны талбарт гэргийн зүрх
Дайчин нөхрийнхөө цээжинд явдаг юм
Эр цэргийн эхнэр гэдэг
Эмэгтэйн төдий нэрийг хэлдэггүй
Хортон дайсны сум онодогүй
Хоёр амины нэгийг хэлдэг юм

Цэрэг эрсийн улаан тоос
Цэцгэн дундуур татаад ирлээ
Цээжин дотор учрал зарлаад
Цэнхэр уулыг даваад ирлээ
Олон эрчууд дайснаа дараад
Онгон талаар давхиад ирлээ
Орон гэртээ зайгаа эзлээд
Одтой адил харваад ирлээ
Халагдаж ирэх цэргийн сургаар
Хадам аав сумын төврүү
Унаа хөтлөө хоёр морьтой
Улсын түрүүнд давхиад явчлаа
Хөөрөн сэнсрэх сэтгэл гэдэг
Хөл газар хүрэхгүй дэрвэж
Хөв чийгий нь эгшээн тавихаар
Хөх даалимбан тэрлэгээ гаргалаа
Урд хормойд нь унага даага гэж
Урдаас дугтарч оёосы нь тавилаа
Хойт хормойд нь хонь хурга гэж
Хойноос нь дугтарч хаваасы нь тавилаа
Дотоод хормойд нь тос өөх гэж
Дороос нь дугтарч шидээсий нь авлаа
Эзгүй байхад нь хийсэн юм гэж
Эцсийн учгаа хатгаж авлаа
Салаа гэзгээ дагнан сүлжиж
Сар сувдан даруулга зүүлээ
Цайны дээлээ нөмгөн өмсөж
Царай зүсээ тольдон заслаа
Үдэш эртхэн хажуулаг гэж
Үнээ малаа эртхэн саалаа
Хонгор хүүгий нь цэвэрхэн хувцаслаж
Хоёрхон усаар тогоо авлаа
Тэгтэл ... нар шингэсэн хойно
Тэртээгээс хадам аав ганцаар
Эмээлтэй морь хөрөлсөн чигээр
Эргэж ирээд уяан дээр буулаа
Гэр лүүгээ нэг явах гэснээ
Гэнэтхэн зог тусаж хэсэг зогссоноо
Хонгор морины эмээлийг авч
Хоёр бүүргэнд хазаарыг сойлоо
Үеийг эзэлсэн буурал хайлаас
Үндэс тасран гуйвалж байх шиг
Сүртэй өвгөн эмээл тэвэрсээр
Сүүдэр шиг нааш айсуй хайрагдлаа
Гэнэтхэн миний дотор пал хийж
Гэртээ орж гэрэл барилаа
Айсан туулай шиг дүрлийн гайхаж
Аавын өөдөөс дуугүй ширтлээ
Аав ч бас таг дуугүй
Асга царай нь тас харанхуйлж
Төөрсөн гар нь эмээлээ алдахуй
Төмөр дөрөө нь ёолон харшлаа
Хөл дорхи газар дайвж
Хөх ногоон улаанаар эргэж
Хүний орчлонд барьц алдахдаа
Хүүгээ л би тэврэн авлаа
Эрлэг дайны хүйтэн савар
Эвдэрсэн сэтгэл тэмтрэх цагт
Ямар их хүнд үнээр
Ялалт ирснийг бид мэдлээ
Хагацалд үерлэх халуун нулимс
Харуусал тайлж хүрдэггүй билээ
Хамгийн сүүлчийн буун дуунаар
Хар дайн дуурдаггүй билээ

Халх голын дайн зөвхөн
Халх голын дайн байсангүй
Хайртай бүхнээ дайснаас өмөөрсөн
Хамаг ардын дайн байлаа
Эгэл миний амьдрал дундуур
Эзэнгүй дээл орхиод явлаа
Дайчин нөхөр минь дахиад ирэлгүй
Дайныг үүрд аваад явахдаа
Өөрөө хэдий амиа алдсан ч
Өрөөл бусдад амьдрал өгсөн юм
Уулс ус цэцэг навчинд
Урдын нь сайхан өнгө бүрдэж
Улмаар мандан ялж гарсан
Улс орон уйтгар тайлсан юм
Явсан замыг нь залгаж авах
Яргуй алаг үрийг нь бодож
Янаг түүнийхээ мөнгөн эмээлийг
Яргай ташуурт нь шондож тавилаа
Хүлгийнх нь тоосыг орчлонд өргөж
Хүслийг нь гүйцээх хүүтэйг бодож
Урсан хатсан хөлсийг хусаж
Унаган хонгорыг нь адуунд тавьлаа
Энгэр дээлийн энд хүрэх
Эзэн тэнгэрт хүүтэйг бодож
Хөх даалимбан тэрлэгийг нь эвхэж
Хүүд нь тавьж авдранд хийлээ
Эцгээ дууриасан хүүтэй болохоор
Эзгүй гэр минь дүүрээд ирсэн юм
Үүлэн сүүдрээс ч биеэрээ хааж
Үрийн бүүвэй дуулдаг болсон юм
"Адуучин аавын хүү билээ
Агтын тоосонд төрсөн билээ
Алимнаас ургасан алим билээ
Аминаас ургасан амь билээ
Саальчин ээжийн хүү билээ
Саальтай энгэрээс унасан билээ
Саргүй шөнийн саран билээ
Сартай шөнийн наран билээ
Далай баян орныхоо төлөө
Дайчин аав нь дайнд явсан юм
Дайсан дарсан дархан цолтой
Дарь үнэртсэн аав нь унасан юм
Хүү нь өсөж том болоод
Хүрэн тасын жигүүр ургана
Хүлэг морио тэнгэрт сойж
Хүний хүслийг газарт бүтээнэ
Аавын үгүйд аав болсон
Ард олноо хайрлаж яваарай
Асар их үнээр олдсон
Аз жаргалаа хамгаалж яваарай"
Эр нөхөр нь ирсэн ирээгүй
Эх бүхэн тэр цагт
Өнөө үеийнхэнд энэ бүүвэйг
Өвөр дээр нь дуулж өгсөн юм .

Д.Пүрэвдорж "Хар цас" найраглал

Эхлэл ....
Энэ дайний эхэнг зурвал
Эрх чөлөөний эрлэг болж
Хар өдрийн халуун булшинд
Хасан дээр суусан хэрээ байна

Гучуулаа бид гучин ээжтэй
Гучуулаа бид гучин аавтай
Гучуулаа бид гучин нэртэй
Гучуулаа бас гучин гэртэй
Гучуулаа дөчин нэгэн онд
Гучуулаа дөнгөж найман насандаа
Сурагчийн цүнхийг хоёрдугаар дайнтай
Сургууль руугаа үүрч явсан юм
Тэр цагт, манай нутаг
Тэнгэр цэлмэг нартай байсан ч
Амьтны царайг шөнийн үүл шиг
Алсын дайны сүүдэр дарсан юм
Гучуулаа бид ийм л үед
Гучин шувуу шиг ижилдэн дасаж
Амьдралаараа энэ найраглалын
Анхны мөрийг бичсэн юм даа
Өглөөн нар руу нэгэн цонхтой
Өөрийн нар руу хоёр цонхтой
Гурван цонхоор манай ангид
Гучин дэвтэрт нар тусна
Эх орноо түүгээр үзэж
Энх орчлонг түүгээр хүсэж
Гурван цонх минь тэр ангидаа
Гурван сайхан мэлмий байлаа
Тэгээд ч би түүгээр туссан
Тэргэл нарны сайхан туяанд
Эрдэнийн зургаан үсэг хэлхэж
“Эх орон” гэж бичсэн билээ.

Энд монголийн гучин хүүхэд
Энх нарны сайхан туяанд
Эрдэнийн зургаан үсэг хэлхэж
“Эх орон” гэж бичиж байхад
Улаан арми газар дээр
Улаан арми тэнгэр дээр
Улаан арми усан дунд
Улаан арми цусан дунд
Хорвоо ертөнцийн хувь заяаг
Хоёр миллиард хүн ардтай нь
Хойч үе, хожмын маргааштай нь
Хоёрдугаар дайнд үүрч орсон юм.
Орос цэрэг өнөр олуулаа
Ой мод шиг өндийн босож
Бохирч сөхрөх өвдөггүй юм шиг
Босоогоороо үхэж байсан юм
Бод л доо тэр дайны талбарт
Борооны дусал газарт уналгүй
Шивээлсэн жадны үзүүрт бутарч
Шинелийн хормойд хатаж байсан юм
Өвс ногоо тэр газар
Өлмий дороос өндийх завгүй
Хаврын цэцэг зуур хатаж
Халуун зунаар шувуу буцсан юм
Өрнө европыг шир шир хийтэл
Өлмий дороо хэрчиж байсан
Гурав дахь рейхийн төмөр цэргийн
Гутлийн ул улаан байсан юм.
Хар арми, фашистийн арми
Хар үхлээр тугаа тахиж
Дайзтай сумаа амиар солин
Дайсан тэгэхэд давшиж байсан юм
Хад хүртэл хайлж шатсан
Халуун төмрийн үер дунд
Хаалга бүхнийг үхэл балбасан
Харанхуй тэр аймшигт шөнө
Эрсдэн унасан орос цэрэг
Эрэлхэг Брестийн хананд харин
“Эх орныхоо төлөө” гэж
Эцсийн цусаараа бичиж билээ.

Эрсдэн унасан орос цэрэг
Эрэлхэг Брестийн ханан дээр
“Эх орныхоо төлөө” гэж
Эцсийн цусаараа бичиж байхад
Анги минь буун дуугүй ч
Алсийн нэгхэн фронт болж
Гучин хонгор зүрхэндээ бид
Гуниг хорсол тээж явлаа
Хар дайн харагдахгүй мөртлөө
Харандаа цаас гараас булааж
Шилэн савтай бэх хуурайлж
Ширээн дээрээс дэвтэр хураалаа
Дайн бас дайралдахгүй мөртөө
Даавуу дээлийн өнгө хуулж
Улаан хүнс, ногоон цайны
Уутыг хүртэл эргүүлж гөвлөө
Хорвоогын өнгө ч хав хар
Хоол унд ч хав хар
Хүнд хэцүү тэр цагт
Хүний сэтэл л цагаан байлаа.
Дэрээ мартан гучин ээж
Дэнгийн гэрэлд нойроо хулжааж
Өлгийн арьсаар бэлгийн бээлий
Өндгөө шивэн оёж суулаа
Адуугаа хураасан гучин аав
Агтныхаа манлайд амгай хүргэлгүй
Хань нөхдөдөө ялалт ерөөн
Хадгаа дэлгэн барьж байлаа
Монгол хүний сэтгэл санаа
Морио хөлөглөн фронтод дайрч
Улаан армийн хадааж байсан
Уриан дунд хангинаж байлаа
Ангийн минь гурван цонх
Арван хоёр нүдтэй байлаа
Арван хоёр шилэн гэгээвчээр
Алтан нар тусдаг байлаа
Наймыг нь тэгтэл дайн хагалж
Наамал мод цаас хадлаа
Дөчин гурван оны нарыг
Дөрөвхөн гэгээвчээр туссан
Тэнгэрийн нарны туяан дээр
Бид мөн гучин дэвтэртэй
“Бид ялна” гэж бичиж билээ.

Наймыг нь алдсан дөрвөн гэгээвчээр
Нарнаас олдсон төдхөн туяанд
Биднийг харин гучин дэвтэртээ
“Бид ялна” гэж бичиж байхад
Улаан арми газар дээгүүр
Улаан арми тэнгэр доогуур
Улаан арми усан дээгүүр
Улаан арми урагшаа давшлаа.
Хар армийн савхин гутлын
Ханзархай хоншоор цаашаа харж
Өрнө дорны өргөн фронтоор
Өсгий нь харин гялалзаж байлаа
Оросын гуталчин олон ч гэлээ
Харин тэдний гутлын ханзархайг
Хатгаж суух зав байсангүй
Дайн дайндаа энэ дайнд
Далай бараг буцалсан биш үү
Хорьдугаар зууны бүх төмрөөр
Хоёрдугаар дайн буудсан биш үү
Уулыг тал болтол дайтаж
Улаан арми дайтсан бус уу
Усыг гал ноцтол дайрч
Улаан арми дайтсан бус уу
Хамгаар оросын уудам нутгаас
Харийн дайсныг урсгаж байсан
Уулын тэр их үер дунд
Улсын минь давалгаа байлаа
Оросын тэнгэрээс дайсныг намнасан
Огторуйн түмэн далавчин дунд
Ардын минь овог нэр
Алдрын нэгэн жигүүр байлаа
Дайсныг бүх замаар элдсэн
Дайны их хүрдэн дугуйнд
“Хувьсгалт монгол” танкийн цувааны
Хуягт гинж эргэж байлаа
Дээлтэй хүн тэсэмгүй тулаанд
Дэлтэй сум шиг монгол морьд
Эр цэргийн алтан амийг
Эмээл дээрээ өргөж явлаа
Тэгэвч дайны хамгийн хүндийг
Тэнд хэн үүрч явлаа?
Давших ухрах хоёр замдаа
Дайсан дайсагнаж чухам яалаа
Үнээн, фронтын ганцхан алхам
Үхэл амьдралын гацаа байлаа
Дайзанд байгаа сум бүхэн
Дайсантай солих барьцаа байлаа
Тэнд хүн яаж явсныг
Тэнд хүн яаж зовсныг
Олон жилийн дайн туулсан
Орос цэрэг л сайн мэднэ
Тэгээд ч Брестэд улаан армийн
Тэргүүн анги тэврэлцэн уулзахад
Цэрэг бүхэн нууцаа алдаж
Цэнхэр нүдэндээ нулимстай байсан юм
Тэр шөнөдөө дарга цэрэггүй
Тэмдэглэлийнхээ дэвтрийн дараагийн хуудсанд
Брестийг улаан харандаагаар дугуйлж
Берлин хүртэл улаан сум татсан юм

Гучуулаа бид гучин ээжтэйгээ
Гучуулаа бид гучин аавтайгаа
Гучуулаа бид гучин нэрээрээ
Гучуулаа бас гучин гэрээрээ
Гучуулаа дөчин нэгэн оноос
Гучуулаа дөрвөн жилийн турш
Хүчирхэг улаан армитай хамт
Хүний дайсантай тулалдсан юм
Энэ дайн хар дарины
Хав хар цас байлаа
Энэ дайн хас мэсний
Хав хар цас байлаа
Таван сарын есний нарыг
Улаан арми авчраагүй бол
Тас хар энэ цас
Уужим орчлонг дарах байлаа
Ангийн маань гурван цонх
Арван хоёр нүдтэй байлаа
Арван хоёр шилэн гэгээвчээр
Алтан наран тусдаг байлаа
Энэ л цонхны гэрэлд бид
Эх л нутгаа харж, хайрлаж
Эрдэнийн зургаан үсэг хэлхэж
“Эх орон” гэж бичсэн байтал
Арван хоёр шилэн гэгээвчнээс
Арван нэг нь харанхуй болж
Дөчин таван оны хавар
Дөнгөж ганцхан үлдсэн юм
Үнэндээ түүнийг улаан арми
Үлдээж бидэнд өгөөгүй бол
Хав харанхуй болох байсан юм.
Хар цас булах байсан юм
Тэгээгүйн их заяа түшиж
Тэр ганцхан гэгээвчээр тусаж
Гадаа гэртгүй мишээж байсан
Гал улаан нарны туяанд
Дайсан дарсан цэрэг эр шиг
Дарвисан сэтгэл зэрэг хөөрч
“Бид ялав” гэж бичсэн юм
Бид үнэхээр ч ялсан юм
Ялгуусан баатар зөвлөлтийн армийн
Яруу алдарт ялалтын баярыг
Алсын нэгхэн фронт байсан
Ангидаа бид бас хийсэн юмаа

Төгсгөл....
Энэ дайны эцсийг зурвал
Эвдэрсэн хас уландаа гишгэж
Элгэндээ олон хүүхэд тэвэрсэн
Эрэлхэг улаан цэрэг байлаа.

Миний нутаг

Хэнтий Хангай Саяаны өндөр сайхан нуруунууд

Хойд зүгийн чимэг болсон ой хөвч уулнууд

Минэн Шарга Номины өргөн их говиуд

Өмнө зүгийн маналай болсон элсэн манхан далайнууд

Энэ бол миний төрсөн нутаг

Монголын сайхан орон...

Зуны дэлгэр цагт миний бие бээр малгайнхаа утааг сэргээсэн шиг сэргээж бүтэн нэг сарын турш эх орныхоо үзэсгэлэнт газруудын нэгээхэн хэсгээр, хэсэг хүмүүсийн хамт аялалаа. Энэ жил ихэнх аймгуудын нутгаар зуншлаг сайхан болж байгаа юм байна. Бидний аялалын эхний зогсоол Амарбаясгалантын хийд байлаа. Энд би яг есөн жилийн өмнө очиж байсан санагдана. Тэр үеийг бодвол хийдийн эргэн тойронд жуулчны бааз олноороо баригдаж, басхүү гадаад, дотоодын жуулчдын хөл тасардаггүй болсон харагдаж байна лээ. Хийдэд хурал хурж, даллага авч байхтай нь таарсан болохоор бид өөрсдийгөө их л аз хиймортой яваа хүмүүс юм байна гэж баясцгааж байлаа. Наадам болоход арав хүрэхгүй хоног үлдсэн байсан болохоор ч тэрүү, замдаа бид морио хөлслүүлж байгаа хүмүүстэй л их таарч байсан шүү.

Тэндээсээ бид Эрдэнэт хотруу жолоогоо залсан. Замын хажуугаар ярайх 6000 вольтын өндөр хүчдлийн шугмуудыг би анх бага ангийн бяцхан сурагч байхдаа номноос олж мэдэж байсан санагдана. Тийм болохоор ч тэрүү энэ шугмууд надад том хот, түүнд амьдардаг гоё хүмүүсийн тухай төсөөллийг үргэлж авчирдаг юм. Орхон, Булган аймгийн нутаг тэр чигээрэй ногоон өвсөн дунд байна лээ. Харин хар ялаа л дэндүү ихтэй юм. Түүнээс биш ч байгалийн өнгө нүдний өмнө янз янзаар өөрчлөгдөн, замын биднийг огтхон ч уйдаагаагүй шүү. Ер нь бид хэд аяласан шиг аялаж хаана л сонин содон юм харагдана тэнд зогсож бичлэг хийн, зураг дарж явсан. Энэхүү зогсоолууд урт аяны бидэнд бас жааханч болов амралт болж байлаа. Харин Булганы нутгаас гараад Хөвсгөлийн нутагруу ороод ирэхээр гэв гэнэт өнөө их өвс ногоо, ой мод тачирхан болоод явчихдаг юм байна. Өнөө сайхан Швейцар хаана байна аа л гэмээр болдог юм байна лээ шүү. Харин ч тэмээн сүрэг бэлчээд, уулс нь холдоод ирэх юм. Мөрөн хот бол ерөнхийдөө тал дээр байдаг юм байна. Мөрөнгөөсөө далайруу бид хойд зүгрүү чиглэн гарлаа. Хөвсгөлчүүд далай ээжийгээ нэрээр нь хэлдэггүй юм байна. Анхнаасаа л бидний нүүдэлчин өвөг дээдс маань нутаг орныхоо уул, усны нэрийг цээрлэж хажууд нь хэлдэггүй байж л дээ. Учир нь нүүдэлчин ард түмний ахуй амьдрал таван хошуу малтайгаа салашгүй холбоотойн дээр байгалиасаа шууд хамааралтай. Тиймдээ ч тэд баян хангайдаа залбирч, нутаг усаа аргадан түүнийхээ хүчинд ч сэтгэл амар тайван амьдарсаар ирсэн байж таараа. Ер нь хотынхон бид л Богд уул, Туул гол гээд л зоригтой хэлээд байдаг юм биш үү... Арга ч үгүй биздээ. Бидэнд хариулах мал сүрэг гэж байх биш. Бороо, цас орж, зуд, үер болох бидэнд хамаагүй юм чинь. Үхэр мал маань хорогдчихно, ийш тийшээ явчихна гэсэн айдас бидэнд байхгүй. Хотын бид өнөөх л нүүдэлчин заншлаасаа холдоод байгаагийн л нэг илрэл энэ юм болов уу? даа гэсэн шүү юм бодож явлаа.


Бид сайхан Монгол орноороо бахархадаг. Үнэхээр ч бахархахгүй байхын аргагүй юм. Машины цонхоны цаана байгаль дэлхийн өнгө тоолж барамгүй олноор солигдон жирэлзэж, тэр болгондоо бидний гайхлыг үнэхээр төрүүлж байсныг энд тэмдэглэх нь зөв болов уу. Магадгүй би хэт их сэтгэлийн хөөрөл гарган, жирийн зургийг ч өнгөтэй болгон бичиж байж болох юм. Гэхдээ л та миний юун тухай бичиж байгааг ойлгож байгаа байх...

Нуурын зах, түүн дээр зогсох Сүхбаатар хөлөг онгоцыг эс тооцвол Хатгал сум бусад сумдаас ялгагдах юмгүй жирийн л нэг сум шиг надад санагдсан. Харин аргагүй л ой ихтэй газар гэсэн шиг хаа сайгүй модон байшин ярайж байна лээ. Хатгал сумаас хориод километр яваад Жанхайн амралтанд очино. Энд л Монголын Швейцар гэдэг үгний учрыг ойлгосон. Биднийг байхад зөөлөн бороо зогсолтгүй орж, нуурын дээгүүр манантай, үзэгдэх байдал муу байсан ч нуурын эргээр бид мориор зугаалж амжсан шүү. Надтай явсан дөрөв маань морь анх удаа унах гэж байгаа... айж байна... яана... гээд л нилээд удсан. Би ч анх удаа морь унах гэж байсан болохоор бага зэрэг айж байснаа нуух юун. Гэхдээ л Монгол хүн байж морь унаж чадахгүй байна гэж юу байх вэ, чадна, сурна гэж өөрийгөө зоригжуулж байлаа.хэхэ. Морьдын эзэд ч бас надад -"чи Монгол хүн юм чинь чамд арай гайгүй явдаг морийг нь өгнө өө" гэж байсан. Учир юунд вэ гэхээр жуулчдад унуулдаг морьд морь унаж чаддаггүй хүмүүстэй явсаар байгаад, номхон бас хөөрхөн хашин байдаг юм байна лээ. Бидний зарим морьд ч гэсэн явах тун дургүй байгаагаа замын турш илэрхийлсээр л байсан. Харин гэрлүүгээ харьж байгаагаа мэдэх юм бол ч хурдалдаг юм байна лээ шүү. Миний унасан морь их сайн морь байсан. Нэг гэм нь хажууд хүн "-чүү" гэхээр хурдлах гээд, намайгаа жаахан айлгаад байдаг байсан болохоос биш.


Хөвсгөлөөс Архангай, Тэрхийн Цагаан нуур орох замдаа бид далайн түвшинөөс 2090-ээс 2350 м хүртэл өндөр дөрвөн даваагаар давсан. Ихэнх найз нар маань намайг “чи чадахгүй ээ” гэж байсан ч, би үнэхээр өнгөрсөн нэг сарын 3000 гаран км-ийн аялалыг өөрийнхөө машинтай туулсан шүү. Зарим нэг тохиолдолд овоон дээр тааралдсан жолооч ах нар "-цаад жолоочдоо хэлээрэй. Зам нь их эвгүй шүү" гэж байсан. Угтаа бол цаад жолооч нь өөрөөс нь зам асууж байсан хэрэг шүү дээ. Гэхдээ мэдээж бид миний машинаас гадна өөр нэг машинтай энэ хол замыг туулсан л даа. Цагаан нуурын эрэг дагаад бид хэд бас нэг өдөржингөө морь унасан. Энэ удаадаа бол бид шогшуулж явсан шүү. Ганц гэм нь халуун наранд удаан явснаас болж арьс түлэгдээд, унтахад жаахан хүндрэлтэй байсан.


Ер нь бол би арын сайхан хангай нутгийг тийм ч байх болов уу гэж дотроо бодож байлаа. Өндөр уул, ой мод, хад чулуу, нуур, халуун рашаан, гол горхи гээд л байхгүй юм бараг л алга. Цэцэрлэг орох замдаа бид Тайхар чулуугаар дайрч, чулууны өмнө сарлаг унан зургаа татууллаа. Тэндээсээ бид цааш явсаар Уйгарын хаант улсын туурь дээр ирсэн. Холоос бол элсэн уул шиг л харагдах тэр газарт ойртоод очиход бас л их гоёмсог дүр зураг байна лээ. 8-9 дүгээр зууны үеийн хотын балгас. Нутгийн олон бол Хар балгас гэдэг юм байна. Тэндээс Хар хорин хот ойролцоогоор 25 км зайд байх юм билээ. Бид ч нэг дор хоёр том гүрний нийслэл хоттой танилцсандаа их д л олзуурхаж явлаа. Үнэндээ бол Хархоринд Эрдэнэ Зууг байгуулаагүй байсансан бол гадны жуулчдад Их Монгол Улсын нийслэл гээд үзүүлчих юм байхгүй юм байна шүү гэж бодож байлаа. Чингисийн үеийн Хар Хориноос үлдсэн юм гэвэл хотын дөрвөн талд харуул болон байрлах дөрвөн чулуун яст мэлхий. Харин тэнд гадны жуулчдад зориулсан худалдаа наймаа л их хөгжсөн юм байна лээ. Бага хэмжээний зах байх шиг байсан шүү.

Говь гэмээн говь юм билээ...
Энэ зун Дундговь, Өмнөговь аймгуудад бороо хур ороогүй гандуу байна лээ. Нутгийн ихэнх ардуур гэрээ орхиод, малаа даган Төв, Өвөрхангай аймгуудын нутагруу отроор явцгаасан байна. Говийн хүмүүс бусдаасаа илүү зан сайтай байдаг юм шиг надад санагдсан. Ёстой нөгөө юу байна түүгээрэй дайлдаг хүмүүс байна лээ. Жаахан дээхэн үед говийн айл отроор явахдаа гэрээ цоожлодоггүй орхидог байсан гэдэг. Хээр замд төөрсөн, ядарсан цангасан хүмүүс гэрт нь бууж, амраад яваг гээд тэр шүү дээ. Уг заншил өдгөө ч хэвээрэй сурагтай.

Сонихон зэрэглээт говь минь
Солонгын долоон өнгөтэй дээ хөө...
Сонихон зэрэглээт их говийг харин ч нэг халуун нар, элсэн шуурган дундуур туулсан даа. Зарим хэсэгтээ бол зам гэж там болсон юм байна лээ шүү,. Ахиж л ингэж явахгүй юм шүү гэж өөрийн эрхгүй дотроо хэлж байлаа. Гэвч одоо ингээд хотод ширээнийхээ ард сууж байхад дараа зун ахиж явна даа гэж бодогдох юм. Баянзаг, Ёлын ам, Цагаан суврага гээд говь нутгийн үзэсгэлэнт төрхийг харж, бахдан гайхаж явсан... Бас ч гүй тэмээн дээр жингийн цуваа болон аялаж үзсэн шүү. Замын худагнаас ус авангаа, хажууд нь байсан хэдэн тэмээнд ховоогоор ус татаж өгсөн гээд л бичээд байвал их юм бий...

Буцах замдаа бид Дундговь аймгийн Бага газрын чулуу хэмээх байглийн үзэсгэлэнт газар буудалласан. Тэндэхийн ой хамгаалагч ах их л найрсаг сайхан зантай хүн байна лээ. Тэрээр “-Энд 100 гаран янгир бий. Жилдээ Байгаль Орчины Яам болоод аймгийн Засаг даргын зөвшөөрлөөр 2 янгир гадны жуулчдад агнуулдаг” гэж ярьж байна лээ. Жилд нэг, хоёр удаа буун дуу сонсдог болоод ч тэрүү янгирын сүрэг хүний хөлнөөс аль болох хол байдаг юм байна. Бид хэд өглөө эрт ургахын улаан нартай уралдан босоод хэрэндээ л тэр сайхан амьтадыг холоос ч болтугай харчих санаатай их мэрийн, бас мяраасаар уул хадаар явсан боловчиг амжилтанд хүрээгүй. Харин өнөөх амьтадынхаа шөнө хоносон газарт нь бид хүрч чадсан болов уу, энд тэндгүй л туурайны мөр байсантай таарсан шүү. Өндөр өндөр уулын цаана аргал ч байдаг гэсэн. Гэвч учир мэдэх хүмүүс аргал гэдэг амьтан тийм ч амар хүнд харагдахгүй гэж ярьж байна лээ. Бага газрын чулуу хэмээх энэ газар надад хамгийн ихээр таалагдсан. Зүлгэн дээгүүр нь гишгэхдээ хүртэл харамлаж, хайрламаар, яах аргагүй л сайхан нутаг орон байна лээ.

Харин тийм сайхан сайхан газруудаар амарч яваа хүмүүс хогоо хаячихаад явдаг нь л дэндүү бухимдмаар санагдсан. Хол замд яваа Монгол хүн овооны хажуугаар өнгөрөхдөө бууж, овоонд чулуу өргөн нутаг орныг нь хүндэтгээд явдаг уламжлалтай. Бас замын хүмүүс овооны дэргэд архи задлаж алтан шар замаа мялаадаг бололтой. За яахав энэ бол хүний өөрийн эрх, бас ёс заншил ч юмуу... байж гэж бодоход, уусан архины шилээ овоон дээрээ орхиод явсан байх юм. Өргөл өргөж байгаа нь тэр юм болов уу,. Нэг, хоёр гэж нэмэгдсээр нэг л харахад овоо гэж бөөн архины шил, хог болсон газар байх юм. Бас Монголчууд маань сүүлийн үед хэт шүтлэгтэй болж энд тэндхийн газар оронг шүтэн, ургаа модыг тахин хадгаар ороодог моод гэмээр юмыг дэлгэрүүлээд байгаа бололтой. Хүн сүсэг бишрэлтэй байлгүй л яахав. Гэтэл жишээ нь, Архангай аймгийн Чулуутын гүүрний цаахан талд байх “Зүүн Салаа Мод”-ны үндсийг нь хүртэл олон зуун хадгаар ороосон харагдсан. Түүнээс нь болоод уг мод дээрээсээ үхэж байгаа юм байна. Он цагийн уртад өнөөх олон хадагнууд нь өнгөө алдаж, тоос шороонд дарагдан бас нэг л сонин төрхтэй болжээ. Энэ бүхнийг хараад байхад Монголчууд бид харанхуй үерүүгээ эргээд орж байгаа юм болов уу гэж бодогддог юм байна. Уг нь хэсэг хугацаа болгоны дараа их, бага хэмжээний цэвэрлэгээ хийгээд, тэр олон хадагнуудаас муудсныг нь аваад янзлаад байвал зүгээр юм шиг надад санагдсан. Ёс жаягийнх нь дагуу ч гэдэг юм уу, шатаачихаж болно шүү дээ. Угаасаа л галын дөл өөдөө гэдэг биз дээ. Гэтэл бас лус савдаг нь хилэгнэнэ гээд... хадаг аваад зогсож байдаг хүн олдохгүй байх л даа...

Сарын аялалынхаа дараа хотод хэсэг байж байгаад би ахиад л төрсөн нутгийн зүг жолоо заллаа. Хотын их дуу чимээ, машин, хөл хөдөлгөөн, тоос стрессээс хол болохоор Дархан хот аажуу, тайван сайхан юмаа. Дарханаас цааш Сэлэнгэ аймгийн нутаг л даа Ерөө, Бугантруу явлаа. Тэр чигтэй л ой мод. Бугантад аль дээр үеийн л Монголдоо алдартай мод бэлтгэх анги байсан доо. Одоо ч хэвээрэй юм байна. Хүний хөлөөс их хол, бөглүү ойруугаа бол унасан мод энэ тэндгүй юм байна. Ер нь бол ойгоо нэг сайн цэвэрлэмээр болсон юм байна лээ шүү. За тэгээд хавар болгон ойн түймэр болдог болохоор зарим нэг талдаа сэтгэл өвдмөөр сэрийсэн мод, хожуулууд л харагдах нь харамсмаар юм... Хангайн хувьд бол үнэндээ л баян юм билээ. Хэнтий нурууны л зах нь шүү дээ. Сэлэнгэ аймаг ч угаасаа манай газар тарайлангийн гол цөм нь. Тиймдээ ч машинтай зэрэгцэн ургасан өндөр өндөр тариан түрүүнүүдийн голоор явж байлаа. Нутгийн хүмүүс бол хангай гэнэ, бидний хувьд бол чоно л харин их элбэгтэй сурагтай. Тийм дээ ч ер бог малтай айл их цөөхөн юм байна лээ. Тэгээд ч тарайлан, мал хоёр хоорондоо харш болохоор аль нэг нь л байхаас өөр аргагүй юм байна л даа. Энэ олон сайхан юмны хажуугаар байх саар юм гэвэл... Ерөө голыг дагаад алтны уурхай маш их юм. Түүнийг дагасан нинжа нар битүү. Тэр их сайхан ойн доор өнөө жаахан алт нь байдаг гэнэ. Хүн гэдэг шуналтай амьтан мэдээж тэр болгоныг авч, шавхаж байж л санаа амрах байх. Тэр үед энэ сайхан ой үлдсэн байх эсэх нь бас л их том асуулт болох юм байна. Яахав нөхөн сэргээлт хийгдэж л байна. Гэхдээ ер нь бол хөрсөөр нь ухаж сэндийлсэн газраа булаад байхад л болоод явчихдаг юм биш үү. Хажууд нь тэр их ой байгаа болохоор ямар ч гэсэн намар болохоор байгаль өөрөө үрээ цацаад, тэр нь хөөрхөн ургасаар хуучин уурхайнуудын шороон дээр сэрийсэн хэдэн мод бол бий бодоод л байх бололтой юм байна лээ. За тэгээд тэр хавийн хүмүүсийн яриаг сонсоод байхад ер нь тэндэхийн том уурхайнууд нь хятадуудынх болсон сурагтайдаг шүү.

Хол замд машин барьж их явахын хамгийн хэцүү нь: дараа нь хүзүү гоёотоод байх юм. Эсвэл би өөрөө хөгшөрөөд тэгээд байгаа ч юмуу:),. Түүнээс биш аялах сайхан... Хүний гараар бүтээгдсэн, бүтээгдээгүй тэр олон гайхамшгуудыг харж явахад олон жилийн өмнө цээжлэж байсан шүлгээс авхуулаад, үлгэр домог хүртэл толгойд сэргэн орж ирдэг юм байна. Хүн гэдэг чинь өөрөө маш жижиг юмнаас сэтгэл ханамж авдаг болохоор хээр гадаа тэгээд салхинд алхангаа хүүхэд насаа дурсаад, юм бодсон шигээ явж байх бас л гоё юм билээ.

Нарлаг сайхан өдөр, нов ногоон хөндий, мяралзан урсах жижиг гол, горхи хажууханд нь идээшлэх адуун сүрэг, түүн дотрох бяцхан унаганууд... Ой ухаанд минь үлдсэн энэ л дүр зураг хаана ч явсан сэтгэл зүрхэнд минь байнга явдаг Эх нутгийн минь нэгээхэн хэсэг...

Одоо би бодож л байна. Миний дараагийн маршрут Баян-өлгий аймаг, Казак түмний аж амьдралтай танилцах. Бас энэ жил Халхын голын 70 жилийн ой болж байгаатай холбоотойгоор түүх сөхөн харж байхад хүн заавал Дорнод аймаг, Халх гол сумруу явах хэрэгтэй юм байна. Одоо ч бас улс орон маань хөгжөөд зам нь овоо л болоод байгаа юм байна лээ. Хоошдоо улам ч сайхан болно. Тэгэхээр байгалийн сайханд яваад л байхаас өөр арга алга:)... Хамгийн гол нь аялагчид маань хогоо л замын хажуугаар битгий хаяж байгаасай...

Easter Monday

Есүсийн дахин мэндэлсний баярыг дэлхийн Христос шашинтай бүхэл орон өргөн дэлгэр тэмдэглэж, урт удаан баярын амралтууд манай бөмбөрцөгийн нилээдгүй оронд болж бараг өндөрлөж байгаа энэ цаг мөчид энэ баяртай бага зэрэг холбоотой нэгэн заншилын талаар хүүрнэнгээ, хэдэн жилийн өмнө болсон хөгжөөнтэй ч гэмээр нэгэн түүхээ эргэн санамаар санагдлаа...

lany poniedzialek Dyngus Day, Smigus Dyngus зэрэг олон нэрээрээ алдаршсан энэ баярт гэмээр уламжлалт өдрийг Польшууд ихэд өргөн дэлгэр тэмдэглэнэ. Жил бүрийн Улаан өндөгний баярын дараах нэг дэх өдөр буюу даваа гарагт, амралтын өдөр энэ баярыг тэмдэглэдэг жамтай. Гэхдээ баяр гэж хэлэхэд бас жаахан учир дутагдалтай. Учир нь энэ өдөр зарим нэг хүний хувьд шоглоом болж хувьраад байдаг юм.

Бид Польш улсад ирээд хэдхэн л сар болж байлаа. Хаврын нэг сайхан дулаахан нартай өдөр долоон давхарт амьдардаг, төгсөх курсын Монгол оюутан ах, бидэнтэй хамт хэлний бэлтгэлд сурч байгаа эрэгтэй оюутаны хамтаар манай өрөөнд гэнэт дайран орж ирээд биднийг үг хэлэхийн завдалгүй усаар шүршиж гарлаа. Өрөөндөө бид хоёр хоёроор дөрвүүлээ амьдардаг байсан юм(гал тогоо, ариун цэврийн өрөөнөөс гадна унтлагын хоёр өрөөтэй байр байсан). Бид юу болоод өнгөрснийг мэдэх ч сөхөөгүй байтал, нөгөө хоёр чинь инээдээ барьж ядан байж ярьж байна. -Өнөөдөр чинь Лани Понежавик буюу усны баяр, усаар бие биенийгээ норгодог баяр шүү дээ... Бид хэд тэднээс өшөөгөө авахаар шийдэн хамаг л том гэсэн савнууддаа ус дүүргээд тэдний хаалгыг тогшлоо. Тэр хоёр тус тусдаа өөр өөр өрөөнд амьдардаг байсан ба хоёулаа тэр үед (Баярын амралт болж байсан болохоор:) ганцаараа байж таарсан юм. Бид хичнээн тэдэн дээр сайн санаа өвөрлөж ирсэн, ямарч ус энээ тэрээ байхгүй гэсэн боловчиг хашир чононууд:) мэдээж хаалгаа онгойлгож өгсөнгүй. Эцэст нь бид маш хорлонтой арга сэдэж олсон бөгөөд энэ нь хогийн тосгуураа ашиглан тэдний өрөөнүүдийн хаалганы доогуур ус хийх явдал байв. (Оюутны байр байсан болохоороо ч тэрүү, бүх өрөөнүүдийн хаалганы доор ямар ч гэсэн 1 см зай байдаг байсан). Ажиллагаагаа амжилттай дуусгахын тулд бид тэсэхгүй инээчихгээд байсан ч, нэг нь тосгуурыг 45 градус барьж нөгөөх нь дээрээс нь зугуухан ус хийсээр авч ирсэн хамаг л усаа дуусгасан юм. Бүх юм санснаар болсон болохоор бид ихэд сэтгэл хангалуун өрөөндөө буцаж ирнэ биз дээ,.. Маргааш өдөр нь тэд ярьж байна... Түмээ ах орон дээрээ хэвтэн телевиз үзэж байгаад юу ч юм бэ дээ нэг юм авахаар босоод... шалаар нь нэг тарсан усан дээр гишгэжээ. Хэн хийсэн нь ойлгомжтой болохоор уур нь нэг хүрэвч бас инээд нь хүрч байсан гэдэг.

Тэр цагаас хойш 2, 3 жилийн дараа Олон Улсын Оюутны Чуулга Уулзалт Варшав хотод зохиогдож би хоёр монгол найзтайгаа тэрхүү Чуулга уулзалтанд оролцож цагийг их л сайхан, бас хөгжилтэй өнгөрөөж байсан санагддаг юм. Гэтэл гайтай юм шиг өнөөх усны баяр гээч өдрөөр нь бид гэр гэрлүүгээ буцах болдог юм байна.. Өглөөнөөс хойш л бид гурав дүрсгүйтэж хүн болгоныг (мэдээж тэд нар нь бидний сайн андууд учир уурлахгүй:) усаар шүршиж баахан гүйв. Тэрний өмнөх өдрүүдэд нь Beautiful mind гээч агуу киног үзээд удаагүй байсан болохоор хүмүүсийн нэрийг хольж хутган, бас юмсын нэрийг сольж нэрлэж байлаа. Жишээ нь, нэг ширээнд хамт хоол идэж байгаа хэн нэгэн найздаа талх дамжууллаа гэхэд: - май, энэ өндгийг ав гэх,... Хоосон сандал дээр бидний хажууд хүн ирээд суух гэвэл: - Чи Давидыг таних билүү? гэх мэтээр асууна. Мэдээж араас нь бөөн хөхрөөн, инээдэм, наргиан залгана... Ёстой нөгөө уйлах хүүхдийн юу урд өдрөө яана билээ,. тийм л юм болоод байж л дээ тухайн үедээ,. Ирсэн зочид ч гэр гэрлүүгээ буцах болов.

Бид гурав байрлаж байсан газраасаа гараад явж байтал... Замын нөгөө талд хувин хувин ус барьсан дунд сургуулийн бололтой охид хөвгүүд зогсож байх нь тэр. Бид ч тэднийг, тэд ч биднийг харлаа. Тэд наашаа гүйж байна. Бид гурав буцаад зугтлаа. Нөгөө хоёр маань хаана байсныг бүү мэд, амь амиа бодоорой болсон цаг байсан болохоор би нэгэн байшингийн буланруу эргээд гүйлээ... Төд удалгүй хэсэг хүүхдүүд миний тал талд ирчихсэн хувин хувин ус надруу цацаж байх юм... Oh, MY GOD... Smigus Dyngus... Би гэж усан хулган. Цаад гудамжруу гарлаа. Хайрт найз маань зогсож байна. Бас л бөөн ус. Хамаг хувцаснаас нь ус урсана. Миний хувцаснаас ч бас ялгаагүй ус сул урсаж, би хаана л зогсоно тэнд бяцхан цөөрмүүд үүссээр байв. Бид хоёр бие биенийгээ хараад тэврэлдлээ, бас нулимс гарлаа... Хннн... Хүний нутагт ганцаардаж байгаагаа мэдлээ... :( ., Өнөө найз маань ярьж байна. Нөгөө нэг найз маань бас шалба норсон... Тэгээд тэр шууд гэрлүүгээ явчихсан гэнэ.

Энэ явдал бидний байрлаж байсан байрнаас галт тэрэгний буудал хүрэх замд болсон учир, Оюутны Чуулганд хамт оролцсон найз нар маань бид хоёр дээр ирлээ. Ихэнх нь Варшавынх биш байсан болохоор төв галт тэрэгний буудалруу явж байсан нь тэр ажээ. Монгол найз маань тэдэнтэй цааш явахаар болж, би гэдэг хүн надад өөрийн охин шигээ ханддаг байсан Польш эгчрүүгээ утасдаж намайг ирж аваачээ гэж гуйлаа. Тэднийхрүү явах замдаа машин дотор нойтон хувцасаа тайлж, түүний авчирсан хуурай хувцасыг өмсөнсөн...

Энэ чинь Польш шүү дээ,. Ийм уламжлалтайгаас хойш яая гэхэв:)

Тиймээ,. Польшууд жил болгоны Улаан өндөгний баярын дараах даваа гарагийг ингэж угтдаг уламжлалтай. Тиймээс,. Хэрвээ чи Польш явж байгаа бол яг энэ л өдөр аль болох гэртэй байхыг хичээгээрэй,.

Эрт дээр цагт Польш оронд Христийн шашин дэлгэрээгүй байсан үед хүмүүс цэвэр ариуныг бэлэгдэн, жил бүрийн хавар бие биенийгээ усаар норгодог байж. Норсон тэр хүн хавартай цуг шинээр төрдөг гэж тэд үздэг байж л дээ. Хэн их усаар цацуулна тэр хүн тухайн жилдээ хамгийн их аз хиймортой нь байх учиртай. Тийм болохоор айлууд, эцэг эхчүүд нөхөрт гараагүй охиноо усаар цацаж норгодог байж. Усаар цацуулсан охин тэр жилдээ нөхөрт гарч, хүүхэд гаргах нь тодорхой. Зарим хархүү сэтгэлтэй бүсгүйгээ албаар хөөн байж усаар норгодог байсан гэх. Үүнээс бүр өмнө. Нөхөрт гараагүй охидыг саваагаар цохидог байсан ч гэж ярьдаг юм. ( Мэдээж зодох биш л дээ),. Манайхаар бол барцдыг нь гаргаж, охиндоо сайн эр нөхөр, үр хүүхэд дуудаж байгаа нь тэр юм л даа. Христийн шашин дэлгэрээд ирэхийн цагт сүм хийдийнхэн харанхуй бүдүүлэг хүмүүсийн энэ мэт заншилыг өөрсдийн шашинтайгаа эвтэйхнээр зохицуулсан нь өнөөгийн Улаан өндөгний баярын дараах даваа гарагийн зан үйл болж байгаа юм. Христийн шашинд ч Бурханы хүүхдүүдийг усаар норгон (усан баталгаа гэж хэлдэг) ариусгаж, дахин шинээр төрүүлүүлдэг биз дээ. Ингээд л энэ нь өнөөдөр олон мянган польш залуучууд, хүүхдүүдийн хамгийн дуртай өдөр нь болж хадгалагдан үлдсэн байна.

Хуулиар бол даваа гарагийн өдрийн 12 цагаас хойш хэн ч олон нийтийн газар бие биеэнрүүгээ ус цацах хоройтой. Гэвч энэ хорио бол үнэндээ ямар ч хүчингүй нэгэн. Харин орой болохын цагт телевизийн сувгуудаар хэсэг залуус автобус, тралебусуудруу хувинтэй ус барин орж, тэнд сууж явсан зорчигчидрүү ус цацсан, өөр хэн нэгэн ямар нэгэн газар тэгэж, бас ингэж ус цацсан тухай мэдээнүүд л ар араасаа хөврөнө шүү дээ.

Бидний хувьд Польш хүмүүсийн энэ хачин заншилын золиос болсон тэр өдөр их л энгийн төгсгөлтэй байсан юм:),. Нэг найз маань өөрийнхөө сурдаг хотруугаа явж байх замдаа галт тэрэгний 00-ын өрөөнд нойтон хувцасаа сольсон бол Варшавт байдаг найз маань харин гэрлүүгээ харих замдаа салхи аваад ханиад хүрээд, халуурсныг эс тооцвол шүү дээ. Миний хувьд шинэхэн авсан элгэн ботинк маань л жаахан хайран байсан даа:(.

Oдоо эргээд бодоход тэр өдөр харин ч гоё дурсамж болж үлджээ. Учир нь бид одоо ч гэсэн уулзах бүрдээ энэ тухайгаа ярьж үхтэлээ инээлдсээр л байгаа.

Тэр заншил, мухар сүсэг энэ тэрийн тухайд гэвэл,.. Усаар цацуулсан охин эр нөхөрт гарч, үр хүүхэдтэй болдог гэсэн үг бас тийм ч оргүй зүйл биш юм шиг байгаа юм шүү. Тэр явдлаас хойш сар гаруйхны дараа өөр хотод амьдардаг найзаасаа "жирэмсэн болсон удахгүй найз залуутайгаа гэрлэхээр болсон" гэсэн мэдээг би хүлээн авсан юмдаг. Харин Варшавын найз бид хоёр одоог болтол чимээгүй л байна. Тэгэхээр тухайн үедээ л бага норсон болж таарлаа;)

Буурлаас үг сонс гэж үг бий...

Áóóðëààñ ¿ã ñîíñ ãýæ ¿ã áèé...

...Ñàð øèíýäýý ñàéõàí øèíýëëýý. Àæèëòàé àæèëòàé ãýñýýð áàéãààä áýò¿¿íèé ºäºð ë ààâàë ýýæèé õî¸ðòîî îõèí íü î÷ëîî. Õààíà ÷ áàéõ ñàéõàí, ãýðòýý áàéõ á¿ð ÷ ñàéõàí ãýæ Ïîëüøóóä ÿðèõ äóðòàé áàéäàã. Òèéì ýý,. ¯íýõýýð ÷ ãýðòýý ààâ ýýæäýý ýðõëýýä áàéæ áàéõ øèã æàðãàë õààíà áàéõñàí áèëýý.

...Öàãààí ñàðààð íýã öàäíà ãýäýã øèã õýäèé íýã õîòîä, õýäõýí áàéøèíãèéí öààíà íààíà àìüäàðäàã÷ öàãààí ñàðààð ë õàìààòàí ñàäàíãóóä íýã äîðîî öóãëàð÷, áè ãýäýã õ¿í ¿åýë ýã÷ àõ íàðûí õ¿¿õä¿¿äèéí òîì áîëñíûã ãàéõàæ áàñõ¿¿ ººðèéíõºº õºãøðººä áàéãààã óõààðàõ õýðýãòýé áîëíî. Ààâ ìààíü æèë èðýõ òóñàì ë àõìàä íàñòàí áîëæ, òýð õýðýýð ë ìàíàé ãýðèéíõíèé àéë õýñýõ íü áàãàñàæ õàðèí ààâ ýýæ õî¸ðòîé ìèíü çîëãîõ ãýæ èðýõ àõ ä¿¿ íàðûí õºë ìàíàéõààñ òàñðàõã¿é. Áàãà áàéõäàà ààâûãàà áè äóó öººíòýé õ¿í ãýæ áîääîã áàéëàà. Ìàãàäã¿é ààâ ìèíü áàë÷èð íàäòàé þóãàà ÷ ÿðèõ áàéñàí þì áèëýý äýý. Ãýðòýý áàéõäàà íîì, ñîíèí óíøèæ ë ñóóäàãñàí. Õàðèí îäîî õîë áàéäàã îõèíîî ñàíàäàã áîëîõîîðîî ÷ òýð ¿¿, íàìàéã î÷èõ áîëãîíä ààâ ìèíü õóó÷ äýëãýæ ñîíèí ñîäîí ÿðèà íàäòàé èõ ºðí¿¿ëýõ äóðòàé. Á¿ð íàìàéã õààøàà ë îðíî àðààñ äàãàí áàéæ ÿðüäàãñàí. Ñàð øèíèéí ºäð¿¿äýä ÷ ìàíàéõààð èðñýí çî÷èí á¿ðòýé ààâ ìèíü ñàéõàí ÿðèà äýëãýíý. Òýð ÿðèàã íü ÷àãíàæ ñóóõ áè èõ äóðòàé. Ýíý æèëèéí öàãààí ñàðààð áè ààâûí ààâ, ìèíèé áóóðàé ààâûí òóõàé ò¿¿õèéã ààâààñàà ñîíñëîî. Íàäàä áîë ¿íýõýýð ñîíèí, áàñ áàõàðõàì ñàéõàí òýðõ¿¿ ò¿¿õèéã ñîíñîæ ñóóõäàà áè ¿¿íèéã öààñàí äýýð áóóëãàõ õýðýãòýé þì áàéíà. ßäàæ ë ìèíèé ¿ð õ¿¿õýä ýýæèéíõýý òàëûí ºâºã äýýäñèéíõýý òóóëæ ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàëûã ìýääýã, ò¿¿ãýýð íü áàõàðõàäàã áàéã ãýæ áè áîäîæ ñóóëàà.

... Ìàíàéõàí óäìààðàà õèë÷èä ãýæ ààâ ìèíü ÿðèõ èõ äóðòàé. Ìèíèé ºâºº õî¸ð äàéíä îðîëöîæ ÿâñàí õèë÷èí õ¿í. Äàéí ÷ äóóñàæ, ºâºº ìèíü Ýðäýíý çàñãèéí óíàãàà äóóëàí, õýäýí àðâàí òýìýýãýý õºñºãëºí æèí òýýæ áàéãààä, ÷àäàë íü àðàé áàðàãäààä èðýõèéí öàãò íóòàãòàà õîíèî õàðèóëñààð íàñûã èëýýñýí äýý õººðõèé. Íàìàéã 7 íàñòàé áàë÷èð áàéõàä ìèíü òýíãýðèéí îðîíä î÷ñîí áîëîõîîð áè ºâººòýéãýý õàìò áàéñíàà áàãà ñàíàäàã. Ààâûí àæèë äýýð ýì÷èëãýý õèéëãýäýã áàéõàä íü áè íýã óäàà ºâººòýéãýý øàòàí äýýð òààðàëäëàà. ªâºº ìèíü- ìèíèé ºðºº äýýð áàéäàã. ×è þó õèéæ áàéãààí?... ãýýä ë àñóóæ áàéñàí ñàíàãääàã þì. Áè ìýäýýæ áóóðàé ààâòàéãàà òýð á¿ð õàìò áàéãààä áàéäàãã¿é áîëîõîîðîî áýø¿¿ðõýíã¿é àñóóëòàíä íü õàðèóëæ áàéñàí áàéõ. Äàðàà íü áè ààâûíõàà ºðººíä îðæ èðýýä –Áóóðàé ààâòàé áè ñàÿ õóó÷ëààä ãýëýý. Ààâ ìèíü ÷ îäîîã áîäîõîä çàëóó áàéñàí áîëîõîîð òýð¿¿ –Òà õî¸ðûí õóó÷èëíà ÷ ãýæ äýý ãýýä èíýýìñýãëýæ áèëýý.

...Ààâ ìààíü çàëóó ñàéõàí ÿâñàí ¿åèéíõýý ò¿¿õèéã íàäàä áàñ èõ ÿðèõ äóðòàé. Áè ÷ ìýäýýæ ààâûíõàà àìðóó îðîõ øàõàì ñóóíà. Ààâ ýýæ õî¸ðûí ìààíü Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Îíãîí ñóìàíä àëáà õààæ áàéñàí ñàéõàí ò¿¿õ áèé. Ìèíèé ñóðàã îãò áàéõã¿é áàéñàí ¿å ë äýý. Ààâûíõàà îôèöåð õóâöàñòàé ñàéõàí çóðãóóäûã õàðàõ áè èõ äóðòàé. Ìèíèé ààâ ñàéõàí çàëóó ÿâñàí. Ãýòýë ñàÿõàíû íýãýí ºäºð ààâ ìààíü àíãèéíõàà íýãýí õ¿¿õýäòýé òààðàëäæýý. Îþóòàí öàãèéí àíä íàéç íü: - Õ¿í õºãøèðºõ ÷ ìóóõàé þì àà,. Áè áàñ ÷àì øèã èéì ìóóõàé áîëñîí áàéíà óó? Ãýæ àñóóñàí ãýñýí.õýõý,.

...Ãàëçóó áàðûí àìðóó ãàðàà õèéõýýñ ÷ áóöàõã¿é ÿâñàí íàñàà ãýæ...

...70í õýäýí îí ë þì øèã áàéãàà þì. Íýã ºäºð ýýæ ààâ õî¸ð ìààíü öýðãèéí àíãèéí ìàøèíòàé õàæóó çàñòàâààñàà áóöàæ ÿâààä øºíº òººð÷, Õÿòàäûí õèëð¿¿ äàâæ áàéñàí ãýäýã. Òýãæ ÿâòàë ìàøèíûõ íü íýã þì ýâäýð÷ ãýíý. Àçààð íºãººõ íü òèéì ÷ íîöòîé þì áèø áàéñàí áîëîõîîð õóðäõàí çàñàæ, öààø õºäëºæýý. Òóõàéí ¿åäýý êàáèíûõàà ãýðëèéã àñààëã¿é ÿíçëàæ áàéñàí ãýñýí. ¯ã¿é áîë õóæàà öýðã¿¿ä îðîîä èðýõ áàéñàí ãýæ ÿðüäàã þì. Òýð ¿åä îëîí õèë÷èä òººðººä ÷ þìóó ÿìàð íýãýí áàéäëààð õÿòàäûí òàëä îëçëîãääîã áàéæ. Ìîíãîë Õÿòàä õî¸ð óëñûí õàðèëöàà ìàø ìóó áàéñàí öàã,. Õÿòàäóóä îëçíû õèë÷äèéã áóöààäàãã¿é áàéñàí ãýõ. Õààÿà íýã ººðñäèéí õ¿íýýðýé îëçíû öýðã¿¿äèéã ñîëèäîã áàéæýý. Òýãýýä ÷ òýð ¿åèéí Ìîíãîë õèë÷äèéí äóíä Õÿòàäóóä îëçíû Ìîíãîë õ¿íèéã æèãí¿¿ð äýýð æèãíýæ àëäàã ãýñýí ÿðèà èõýä äýëãýðñýí áàéëàà. Á¿ð õýäýí ºäðººð öýðã¿¿ä íóóâ÷èíä, áàéëäàõàä áýëýí, òóøààë õ¿ëýýãýýä ë õîíîæ áàéñàí òóõàé ýýæ ìààíü áàñ ÿðüäàã þì. Õÿòàäóóä äýýðýýñ íü îíãîöîîð óõóóëàõ õóóäàñ òàðààäàã, ò¿¿íèéã íü Ìîíãîë õèë÷èä íóòãèéí àðäóóäàä óíøóóëàõã¿éí òóëä ò¿¿æ àâäàã áàéñàí ¿å. Òèéìäýý ÷ ýýæ ìèíü òººð÷ ÿâæ áàéõäàà -èíãýýä ë áàðèãääàã áàéæ ãýæ áîäîæ áàéñàí ãýäýã. – òýãñýí áîë áèä õî¸ðûã ñàëãààä,.. ñ¿¿ëä íü áèä õî¸ð Ìîíãîëäîî îðæ èðýõ ÷ áàéñàí þì áèë¿¿, ¿ã¿é ÷ áàéñàí þì áèë¿¿.. ãýæ ýýæ ìèíü äóðñäàãñàí . Æîëîîíû àðä ýýæ, 20 äºíãºæ õ¿ðñýí æààõàí îõèí. Ààâ àðàé ë íàñààð àõìàä áàéñàí áàéæ òààðàà,. Áàãà àíãèä áàéõàä áèë¿¿ äýý Àëòàí ãàäàñ îäíû òóõàé ø¿ëýã öýýæëýæ áàéñíàà áè òîä ñàíàæ áàéíà. Òýð ø¿ëýã òººðñºí õ¿íä àëòàí ãàäàñ îä ç¿ã ÷èã íü áîëäîã áîë, Ìîíãîë÷óóä áèäíèé çîâîõäîî ò¿øèõ àíäóóä ìààíü áàñ õîéä ç¿ãò áàéäàã òóõàé ºã¿¿ëñýí áàéäàã,. ßã ë òýð ø¿ëãýí äýýð ãàðäàã øèã,. Ààâ ýýæ õî¸ð ìààíü Äîëîîí áóðõàí, Àëòàí ãàäàñ îääîîð áàðèìæààëàí Ìîíãîëûíõîî õèëð¿¿ áóöààä îðîîä èðæ. Òýãæ áàéòàë ÷ Ìîíãîë öýðã¿¿ä -á¿¿ õºäºë õýìýýí áóó øàãàéí òóøààæ, ýýæ ìààíü ººðñäèéí õ¿ì¿¿ñýý õàðààä ìàøèíààñàà óéëñààð áóóæ èðñýí ãýäýã þì.

... Áàñ íýã óäàà ààâ ýýæòýé õàìò çýýð àãíàõààð ÿâæýý. Ààâ àí÷èí, ýýæ æîëîî÷. ßâñààð çîðüñîí ãàçàðòàà ÷ òýä õ¿ð÷ ãýíý. Ààâ ìàøèíû õààëãàà îíãîéëãîí áóóãàà øàãàéõ ãýæ áàéãààä ÿâæ áàéñàí ìàøèíààñ óí÷èõàæ. Ìýäýýæ õóðäòàé ÿâñàí òýðýã òèéì àìàðõàí çîãñîíî ãýæ þó áàéõ âý,. Òýð õî¸ðûí óíàæ ÿâñàí ìàøèíû äóãóé ààâûí ìºðºí äýýã¿¿ ãàðààä ºíãºðñºí ÷, ààâ ÿàãàà÷ ¿ã¿é æààõàí àé÷èõñàí áîñîîä èðñýí ãýäýã þì. Çàëóó íàñíû ë àç áàéõäàà...

... Ãîâèéí õàëóóí íàðàíä õî¸ð öýðýã õóäàã ìàíàíà. Òýäíèéã Íàðàíöàöðàëò, Ãàíáààòàð ãýõ. Òýäýíä õàíü áîëîõ íýã õîíü, áàñ íýã íîõîé áàéõ áºãººä òýð äºðºâ äýýð àìüòàí õ¿í èðíý ãýæ áàðàã ë ¿ã¿é. Õààÿàõàí óñ àâàõààð ãàíö õî¸ð öýðýã óñíû ìàøèíòàé òýäýí äýýð î÷íî. ªíºº õî¸ð öýðýã ìààíü çàëóó õ¿ì¿¿ñ ë áîëñîí õîéíî èðñýí öýðã¿¿äòýé íîöîëäîæ, áàðèëäàõ èõ äóðòàé àâ÷ òýäíèé òýæýýñýí ¿íýí÷ àíäóóä áîëîõ õîíü, íîõîé õî¸ð ýçäýý òîãëîæ áàéíà ãýæ ÿàõàí ìýäýõ áèëýý. Ýçýä ýý ºìººðºí õîíü íü äîîðîî òýâõöýæ, íîõîé òýäíèéã òîéðîí õóöäàã áàéñàí ãýäýã. Ãîâèéí ãàíö õóäàã, õàðóóë õî¸ð öýðýã, ¿íýí÷ õàëòàð íîõîé, õóíäàí öàãààí õîíèíû õóó÷èð÷ øàðëàñàí çóðàã ìàíàéä áèé.
Õ¿¿õýä áàéõààñàà ë áè òýäíèé çóðãèéã õàðæ, õºãæèëòýé áàñ ñàéõàí äóðñàìæóóäûã íü ñîíñож өссөн дөө.

Why married men flirt?

by married Jake

I’m married. I love my wife. We’re having a baby. And still I flirt. A little. Nothing over the line. But what is the line? Safarigirl asked that question in a comment.

Let me summarize: Reader Safarigirl works at a company (no doubt one with zebras, elephants, maybe a rabid hyena), and a certain attractive guy also works at the same company. In fact, I think he might actually be the rabid hyena. Anyway, Safarigirl and Hyena flirt pretty heavily. They have the kind of heady sexual tension you might find on the savanna. Then she finds out he has a girlfriend. That he lives with. Then he gets married to this girlfriend. Safarigirl cuts it off, but still he pursues. (Because he’s, you know, a rabid hyena.) And now she’s all like Why does he keep pursuing me when he’s married and he’s a nice guy who doesn’t just seem to be looking for sex?

Let me tell you something first. There are two kinds of married guys: married guys who flirt and married guys who don’t. Married guys who never flirt are a freaking mystery to me. They’re like monks or something. They’re wired differently from me. I respect them tremendously, but I do not envy them. On the other hand, guys who are died-in-the-wool flirts will always flirt, even when they’re married. That doesn’t necessarily mean they’re going to act on that flirtation. It just means they like it. And if they’ve sworn off flirting, it means they’re subverting their flirt impulse. And they’re miserable.

I’m a flirt. I have always been a flirt. Maybe if I had more self-esteem or something I wouldn’t need to do it, but the fact is I love it. Nothing racy. No physical contact. I just like having flirty conversations—playful ones, not overtly sexual or anything. My wife knows about it, and at first she really hated it. But now she just knows it’s who I am. And she remembered that’s why she liked me in the first place and that I will never change, and that she’s the person I like flirting with the most and am committed to entirely. She trusts me that I won’t go over the line, and I trust me that I won’t go over the line. I’ve been with her on-and-off for something like four years, and I’ve never gone over the line.

However, Safarigirl brings up a different point: This guy has gone over the line, and she wants to know what it means.

Here’s the thing, Safarigirl: He’ll keep flirting with you. You’ll keep flirting with him. It’ll be fun. You’ll both enjoy it. It’ll be excruciating. It’ll be like foreplay before sex. You’ll have periods where you’re flirting more seriously, and then one of you will pull away. And then you’ll orbit each other for a while. And inevitably it’ll happen again — unless you start dating someone you fall in love with, or his wife finds out, or he starts flirting with someone else instead.

The thing you have to realize is that you’re in it for different reasons. You’re in it because you’re a little in love with him, and the only satisfactory resolution there for you is to be with him FOR REALZ. He’s in it because he wants to keep the single part of himself alive. Marrying you would be just as much a problem for him as marrying his wife seems to be.

He can’t let you go because letting go of you is letting go of something very symbolic to him. It’s letting go of the butterfly feeling. Letting go of the thrill of having a new person be attracted to you. Letting go of a huge part of the male brain that develops from the time we go through puberty until we tie the knot: the pursuer. But if you are actually in love with him, and not just in it for the flirt (or even the possibility of a roll in the hay), you have to shut it down. Get back in the Safari Jeep, and drive away from the Hyena.

And dude, here’s one fact you very symbolically skipped over: You might not have known he had a girlfriend when you fell in love with him. But I bet he knew! That’s all you need to know.
What do you guys think is crossing the line for a married guy?