Friday, September 11, 2009

Д.Пүрэвдорж "Тусгаар тогтнол"

Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээр
Хасаг халуун тулганы омог дєрвєн тотгон дээр
Хан Алтай аавын онгон тэргvvн оргил дээр
Хатан Сэлэнгэ ээжийн одод орчих мандал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ганган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээр
Гантай мєнгєн хэтний зоолог тээх тээгэн дээр
Галбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээр
Гантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Хvж дурдан бvсний ташаа дарах нугалаан дээр
Хvрэл манан хєєргєний даалин дарах наргиан дээр
Хvйсийн шvvдэр буусан уулын гацаа бууцан дээр
Хvннv дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ширмэн тємєр дєрєєний шивээ зурах тавган дээр
Шижир алтан ээмэгний шигтгээ чимэх гархин дээр
Шинийн хоёрны саран хаяарч шингэх тэнгэр дээр
Шинэ нялх ногоо ханшиж задрах газар дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Аавын мєнгєн хазаарын найман цэнгийн товруун дээр
Азын алаг мэлхийн наян нэгэн шагайн дээр
Алиахан саарлын унага хєллєн тэнцэх нуга дээр
Ангирын хоёр дэгдээхэй хєвєн цэнгэх нууран дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Индэр улаан галын цац бадман дєлєн дээр
Ижил хоёр загалын цацаг шанхан дэлэн дээр
Идэр гурван есийн цас чахрах цайдам дээр
Есєн голын цан хєєрєх царман дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Бэлгийн цэнхэр хадагны хоёр гардах дэлгээс дээр
Бэхэн хар гэзэгний хосоор дарах сvлжээс дээр
Бэрийн домогт цэцгийн хорвоо уярах дэлбээн дээр
Бидэрт мєнгєн сарны хоймор унах туяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Урсгал татмал усны хєл алдах ёроол дээр
Ургамал таримал модны хєрсєнд хавах ёзоор дээр
Уяран мэлмэрэх янагийн дурлал амилах харцан дээр
Уйлан мэндлэх vрийн дуулан орхих манцуйн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ажнай сайн хvлгийн гал цахилах тууран дээр
Аагисан улаан хvдрийн ган царцах хайлш дээр
Амар тvвшин жаргалтай ам бvлийн дансан дээр
Алтан босго єлзийтэй айл бvхний vvдэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Баяр найрын ширээний амтат тансаг идээн дээр
Баян хангайд мєнхєрсєн арц хуш зээгэн дээр
Балтаар давтан хийсэн анжисны торгон ирэн дээр
Багц дvvрэн ургасан атрын тарианы мєрєн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эрт айлын хаяа дархан хилийн дээсэн дээр
Энхтайвны харуул дайчин эрсийн тангараг дээр
Эрдэнэ зуугийн хэрэмний зуун найман суварга дээр
Энэ зууны єргєєний зуун тvмэн цонхон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эрх чєлєєний зарлиг ардын vндсэн хууль дээр
Эрх хэл соёлынхоо ад биш баян сан дээр
Эрдэнэтийн арга билиг алтан соёмбын гачил дээр
Эх нутгийн шорооны амиар солих ширхэг дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Аав ээжийн буянтай єлзийт цагаан хоймор дээр
Амин гарвалын толботой єлгийт нялхсын єєжин дээр
Ардын журамт цэргийн єргєж ялсан туг дээр
Амьсгалаа бидэнд єгсєн єрлєг дээдсийн дурсгал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Хан тэнгэрт сvмбэрлэсэн vйлдвэр уурхайн яндан дээр
Хаяа нийлж сvндэрлэсэн vлгэрийн харшийн туурган дээр
Хангай говь талын vлэмжийн єв баялаг дээр
Халуун эх оронч бvхний vндэсний их бахархал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Сав саваар саалийн харваж хvрэхгvй зэлэн дээр
Сая саяар сvргийн хатирч хvрэхгvй билчээр дээр
Сар нарны єртєєнд хагацаж болшгvй учрал дээр
Сайхан монгол орноо хайрлаж ханашгvй ерєєл дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Єглєє бvрийн нарны асгаран буух цацрал дээр
Євгийн морин хуурын аялгуу хослох утсан дээр
Єргєн цээж чєлєєтэй амьсгалж яваа газар дээр
Єєрийн толгой мэдэлтэй амьдарч яваа заяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ухаа хонгорын жолоог захлан татсан талбай дээр
Ухаант жанжин Сvхбаатарын зарлан дуудсан тунхаг дээр
Улаанбаатар нийслэлийн заяа тэтгэх дээвэр дээр
Улсаа ачлан захирсан засаг тєрийнхєє ордон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Нvvрэнд нь гал бадарсан монгол эцгийн хийморь дээр
Нvнжгэнд нь нар гэрэлтсэн монгол эхийн сэтгэл дээр
Нvvдлийн єргєєнд нэгдсэн монгол аймгийн холбоон дээр
НҮБ-ын шилтгээнд заларсан монгол улсын далбаан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эзэн сууж жаргасан их заяагаа сvсэглэж
Эх орон талынхаа ирээдvйн таалалд нийцvvлж
Эрдэнэсийн далайгаас шvvрдсэн итгэлийн сувд vгсээр
Эрх жаргалаа баталсан иргэн бvхний гараар
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би.

Ш.Сүрэнжав "Торгон хилийн зүг"

Хилийн зүг юуны тул
Хэний төлөө цэрэг эрс
Бүхээгтэй ногоон машинтайгаа
Бүрэнхий үдшээр хааш одно вэ?
Дархан орныг минь өмгөөлөн босож
Даяар олныг минь хамгаалан зогсож
Атаат дайсныг өвдөглөн дарсан
Анд зөвлөлтийн арми ирж явна
Зүсрэх сум тэсрэх бөмбөгийг
Зоригтой сөрсөн дайчин эрчүүд
Алтан хилийн сөөм газрыг
Амиараа нөхсөнийг бид мартахгүй
Монгол Орос мөр зэрэгцэн
Морин атак шуугин ороод
Молцог элс улайран байсныг
Халхын гол мартаагүй
Умар зүг Сибирийн замд
Урт цуваа үелэн хөврөөд
Дуулгаа тайлсан цэрэг эрчүүд
Дуугаа дуулаад хайчина вэ? хө
Дархан орныг минь өмгөөлөн босож
Даяар орныг минь хамгаалан зогсож
Атаат дайсныг өвдөглөн дарсан
Анд нөхөд минь буцаж явнаа 1967.1.8

Ш.Сүрэнжав "Ерэн баатрын дууль"

Халх голын хөвөөнд
Ерэн баатар төржээ
Халх голын хөвөөнд
Ерэн баатар нойрсжээ
Хан тэнгэрт цоройж
Ерэн хөшөө гэрэлтжээ
Хөшөө тийш очих
Ардын зам баларсангүй
Хөсрийн өвс ургаж
Аглагшиж ер битүүрсэнгүй
Свердловскийн гудамжаар
Аавтайгаа хөтлөлцөөд
Сэргэлэн оддын учрыг
Асууж явсан орос хүү
Севастополийн цэцэрлэгт
Амрагтайгаа болзоод
Сэтгэл шигээ цагаахан
Алчуур солилцсон хар хүү
Цэргийн шинель өмсөж
Галт тэргэнд суухдаа
Цэцэн буу мөрөвчилж
Газрын холыг зорихдоо
Цэнхэр униарт талын
Наран мандах зүг рүү
Цэлмэг тэнгэр шиг нүдээрээ
Насандаа марташгүй харсан юм
Ханан дахь хуанлын тоо
Гучин есийг зааж
Харандааны үзүүр зураг дээр
Халх голыг зурж
Хайлааст манханы оройгоор
Дарийн утаа маналзаж,
Хатуу хилэнт өдрөөр
Дайсанд үхэл зарласан
Яг тэр мөчид
Ерэн баатар төржээ
Ялалтын тугаа өргөхөд нь би
Эхэлж хорвоод мэндэлжээ.
Ерэн эрийнхээ хойноос
Ерэн эхнэр уйлж
Ерэн эцгийнхээ хойноос
Ерэн хүүхэд сарвайж
Ерэн хүүгийнхээ хойноос
Ерэн эх шаналж
Хичнээн ерэн зүрх
Хэн, хэний зүрх
Хэдий болтол шархалж
Хэцүү бэрхээр өнчрөв
Свердловскийн буудлаас
Ачийгаа үдсэн өвгөн
Севастополийн цэцэрлэгээс
Амрагаа мөрөөдсөн бүсгүй
Москвагийн сургуулиас
Аавыгаа хүлээсэн хүү
Монголоос ирэх шууданг
Хичнээн их харуулдаа бол!
Нижигнэсэн бууны дуугаар
Ерэн баатар төрөхөд
Нэг насаа олоод
Ирж байсан хүү би
Нинжин сэтгэлтний хагацлаас
Уйлах гэж хожимдсонгүй
Нижгэр их ялалтыг
Дуулах гэж хожимджээ.
Гайхамшигт алдры нь дуулъя гэж
Үгээ бодлоо
Гандашүй гавьяагий нь дурсая гэж
Үзгээ авлаа
Хорвоод дуурстал аялая гэж
Хоолойгоо заслаа
Хойч үедээ дурсгая гэж
Сэтгэлээ өглөө
Идэмхий дайсныг хяргасан
Сүрт зэвсэг дотроос нь
Илд буу хоёрыг нь
Сүлд болгон зөрүүлж
Египтийн хааны босгосон
Пирамидаас өндөрт
Ерэн баатрын хөшөө
Эгц дээшээ мандаж байна.
Рябцев В.И 1939-8-25
Степанюк М.С 1939-8-25
Жлудков А.В 1939-8-28
Прядко А.Н 1939-8-30
Энэ олон нэр.
Ерэн баатрын нэр!
Нэр бүхний хойноос
Өнчирч уйлсан нүд
Нэр бүхний цаанаас
Өрөвдөж хайрласан зүрх
Дээгүүр нь үүл нүүж байна.
Дэргэдүүр нь ус урсаж байна.
Хажуугаар нь ой шуугиж байна
Харин эд чив чимээгүй!
Харьтныг алхуулаагүйдээ
Уужирч амарсан юм шиг
Халх голыг өгөөгүйдээ
Сэтгэл нь ханасан юм шиг
Харуулын албандаа
Үнэнч цэрэг хэвээрээ…
Хязгаарын газартаа
Үлдэж хоцорч дээ… 1963 он

Д.Пүрэвдорж "Хөх даалибан тэрлэг" найраглал

Цэрэг эрсийн улаан тоос
Цэцгэн дундуур татаад явсан юм
Цээжин дотор хагацал орхиод
Цэнхэр уулсыг даваад явсан юм
Олон эрчүүл дуугаа дуулаад
Онгон талаар давхиад явсан юм
Орон гэртээ зайгаа орхиод
Одтой адил харваад явсан юм
Сарних тоосны нэгэн үзүүрт
Саруул нүдээ би чилээж
Санаа алдан сүүгээ өргөн
Сар шиг мэлтрэн гаднаа үлдсэн юм
Хөдөө нутгийн хөх алсад
Хөл хүнд шинэхэн бэр
Ардын хувьсгалт улаан цэргийн
Ар гэр болж үлдсэн юм
Говийн ганц хайлаас адил
Голт зүрхэндээ хайраа хадгалж
Тэнгэрийн хаяанд цэг шиг торойн
Тэр жил би нөхрөө үлдсэн юм
Хүний хүүд хайртайн эрхээр
Хүлгийн тоос зүрхэндээ унагаж
Хүлээх хоногийн эхэн шөнийн
Хүйтэн дэрэнд хацраа хайрсан юм
Өрхний хошуу тэр шөнө
Өрөөсөн даль шиг тоононд хөдөрч
Хоймор буусан сарны туяа
Хоёр хуваасан толь шиг байсан юм
Халх голын дайны түгшүүр
Хамаг сэтгэлд дарамт болж
Алтан нарыг тэрхэн зуур
Алгаар хааж болохоор байсан юм
Амьдралын босго дөнгөж алхсан
Арван найман насанд ингэж
Хаа холоос дарины хаяг
Халуун зүрхэнд хаг хаясан юм
Эр нөхрөө дайнд үдсэн
Эхнэр байхын учрыг хэлэх үү
Энгэр хумисан залуу цагийн
Эхний шөнийн уртыг хэлэх үү
Ороо морь шиг хулжсан нойронд
Орчлон холыг хугацан бодсоор
Өдөлж гүцээгүй цурам ухааны
Өчүүхэн жигүүр цуцаж билээ
Цэрэг эрсийн улаан тоос
Цэцгэн дундуур татаад явчсан юм
Цээжин дотор хагацал орхиод
Цэнхэр уулыг даваад явчсан юм
Олон эрчүүл дуугаа дуулаад
Онгон талаар давхиад явчсан юм
Орон гэртээ зайгаа орхиод
Одтой адил харваад явчсан юм

Цэвэрхэн хүүхнүүд үрээ тэврээд
Цэцгэн дундуур нөхрөө үдсэн юм
Цэргийн хүүд хайраа өгөөд
Цэнхэр уулсаа түшээд үлдсан юм
Олон эхнэр зүрхээ дараад
Онгон талаар ханиа үдсэн юм
Орон гэрээ өөд нь татаад
Одот тэнгэрээ өргөөд үлдсэн юм
Өглөө нь харин үүр цүүрээр
Өрхөө би цэлийтэл татаад
Өөдөлж яваа айл байг гэж
Өрдөн өрдөн галаа түллээ
Хадам аав хяраанаар ирээд
Хар чийгэнд эмээлтэй нь уясан
Унаа хөтлөө хоёр морь
Уяан дээр чичрэн байлаа
Миний нөрхийн наадамд унадаг
Мичид сартай хонгор морь
Намайг хараад үүрсэм болсноо
Найман ганзага цацлан шилгээв
Энэ бид хоёр л адилхан
Эзнээ үгүйлжээ гэж бодоод
Эмээлий нь авч нуруугий нь амраан
Эрдэнийн сайхан толгойгий нь илэв
Сайн морь эзнээ гэдэг юм
Санаа дагаад ч тэр билүү
Сажихын төдий нэхэн харвал
Сайхан нүд нь нулимстай байлаа
Тэсгэл алдсан сэтгэл гэдэг
Тэгтлээ амархан уулзах юм шиг
Тэнгэр өнгөтэй цэнхэр даалимбаар
Тэр өдөртөө тэрлэг эсгэлээ
Эрдүү өргөн цээжий нь бодож
Энгэр юугий нь цээлхэн тавьлаа
Эрэгцээ морины эргээ бодож
Элбэг сайхан ташаа тавьлаа
Уургын уртыг барина хэмээн
Уужим сайхан суга тавилаа
Уулын жавар унана хэмээн
Унаган туурай нударга тавьлаа
Улаа бутарсан царайгий нь бодож
Ухаа торгоор эмжээ билээ ...
Удаан өмсөх эдэлгээ бодож
Ураа гарган шаглаа билээ
Унгах нойроо хагаслан байж
Унаган өндгөө татган байж
Уяран баясан суугаа билээ
Торгоны үйл биш ч гэлээ
Тоостой газар тавиагүй билээ
Той хуримынх бус ч гэлээ
Тостой гараар бариагүй билээ
Эргээд ирэх өдрийг хүлээж
Эвхэн эвхэн тавиа билээ
Эр нөхрөө санах цагтаа
Эргэн эргэн үзээ билээ
Цэвэрхэн хүүхнүүд үрээ тэврээд
Цэцгэн дундуур нөхрөө үдсэн юм
Цэргийн хүүд хайраа өгөөд
Цэнхэр уулсаа түшээд үлдсэн юм
Олон эхнэр зүрхээ дараад
Онгон талаар ханиа үдсэн юм
Орон гэрээ өөд нь татаад
Одот тэнгэрээ өргөөд үлдсэн юм

Галын шугаманд цэргийн зүрх
Ганцаараа байх ёсон байхгүй
Дайны талбарт гэргийн зүрх
Дайчин нөхрийнхөө цээжинд явдаг юм
Эр цэргийн эхнэр гэдэг
Эмэгтэйн төдий нэрийг хэлдэггүй
Хортон дайсны сум онодоггүй
Хоёр амины нэгнийг хэлдэг юм
Эгэл цэргийн ар гэрийн
Эх орон харж байдаг юм
Хэрвээ зөрчвөл урвасанд тооцох
Хэвлээгүй хууль бас байдаг юм
Үүнийг би хүндлэн сахиж
Үүр шөнөөр хүлээж байсан юм
Үеийн олон хүүхнүүд цөм
Үнэнч хэвээр хүлээж байсан юм
Хаврын нуур шиг алдрах насаа
Хайлган хайлган хүлээж байсан юм
Хангайн согоо шиг ариун биеэ
Хадгалан хадгалан хүлээж байсан юм
Намрын хонгор салхин дунд
Найган найган хүлээж байсан юм
Намираа хурыг санан гансрах
Навч шиг гансран хүлээж байсан юм
Тэгэвч бид фронтын ар талаас
Тэмцлийн тэнхэлийг түшиж өгсөн юм
Амьдралын их хувь заяаг
Айл бүхэнд авч явсан юм
Халх голын ус тэгэхэд
Хамаг олны зүрхэнд урсаж
Харийн дайсанд өргөн далайж
Хат аагисан илд болсон юм
Зүрхэнд урссан тэр голын
Зүүн баруун хоёр эрэг
Үнэн худлын завсар татсан
Үүрийн туяа шиг зааг байсан юм
Цээжин дотор бөмбөг нижигнэж
Цэрэг эрсийн алхаа нижигнэж
Хүний түшүүрт сэтгэл дотор
Хүнд танкийн мөр гарсан юм
Аль нь вэ гэдэгт эргэлзээгүй ч
Атгаг сэтгэл намайг ээдрээж
Амь эрсэн суман дундах
Амраг нөхөртөө зовж явсан юм
Галын шугаманд цэргийн зүрх
Ганцаараа байх ёсон байхгүй
Дайны талбарт гэргийн зүрх
Дайчин нөхрийнхөө цээжинд явдаг юм
Эр цэргийн эхнэр гэдэг
Эмэгтэйн төдий нэрийг хэлдэггүй
Хортон дайсны сум онодогүй
Хоёр амины нэгийг хэлдэг юм

Цэрэг эрсийн улаан тоос
Цэцгэн дундуур татаад ирлээ
Цээжин дотор учрал зарлаад
Цэнхэр уулыг даваад ирлээ
Олон эрчууд дайснаа дараад
Онгон талаар давхиад ирлээ
Орон гэртээ зайгаа эзлээд
Одтой адил харваад ирлээ
Халагдаж ирэх цэргийн сургаар
Хадам аав сумын төврүү
Унаа хөтлөө хоёр морьтой
Улсын түрүүнд давхиад явчлаа
Хөөрөн сэнсрэх сэтгэл гэдэг
Хөл газар хүрэхгүй дэрвэж
Хөв чийгий нь эгшээн тавихаар
Хөх даалимбан тэрлэгээ гаргалаа
Урд хормойд нь унага даага гэж
Урдаас дугтарч оёосы нь тавилаа
Хойт хормойд нь хонь хурга гэж
Хойноос нь дугтарч хаваасы нь тавилаа
Дотоод хормойд нь тос өөх гэж
Дороос нь дугтарч шидээсий нь авлаа
Эзгүй байхад нь хийсэн юм гэж
Эцсийн учгаа хатгаж авлаа
Салаа гэзгээ дагнан сүлжиж
Сар сувдан даруулга зүүлээ
Цайны дээлээ нөмгөн өмсөж
Царай зүсээ тольдон заслаа
Үдэш эртхэн хажуулаг гэж
Үнээ малаа эртхэн саалаа
Хонгор хүүгий нь цэвэрхэн хувцаслаж
Хоёрхон усаар тогоо авлаа
Тэгтэл ... нар шингэсэн хойно
Тэртээгээс хадам аав ганцаар
Эмээлтэй морь хөрөлсөн чигээр
Эргэж ирээд уяан дээр буулаа
Гэр лүүгээ нэг явах гэснээ
Гэнэтхэн зог тусаж хэсэг зогссоноо
Хонгор морины эмээлийг авч
Хоёр бүүргэнд хазаарыг сойлоо
Үеийг эзэлсэн буурал хайлаас
Үндэс тасран гуйвалж байх шиг
Сүртэй өвгөн эмээл тэвэрсээр
Сүүдэр шиг нааш айсуй хайрагдлаа
Гэнэтхэн миний дотор пал хийж
Гэртээ орж гэрэл барилаа
Айсан туулай шиг дүрлийн гайхаж
Аавын өөдөөс дуугүй ширтлээ
Аав ч бас таг дуугүй
Асга царай нь тас харанхуйлж
Төөрсөн гар нь эмээлээ алдахуй
Төмөр дөрөө нь ёолон харшлаа
Хөл дорхи газар дайвж
Хөх ногоон улаанаар эргэж
Хүний орчлонд барьц алдахдаа
Хүүгээ л би тэврэн авлаа
Эрлэг дайны хүйтэн савар
Эвдэрсэн сэтгэл тэмтрэх цагт
Ямар их хүнд үнээр
Ялалт ирснийг бид мэдлээ
Хагацалд үерлэх халуун нулимс
Харуусал тайлж хүрдэггүй билээ
Хамгийн сүүлчийн буун дуунаар
Хар дайн дуурдаггүй билээ

Халх голын дайн зөвхөн
Халх голын дайн байсангүй
Хайртай бүхнээ дайснаас өмөөрсөн
Хамаг ардын дайн байлаа
Эгэл миний амьдрал дундуур
Эзэнгүй дээл орхиод явлаа
Дайчин нөхөр минь дахиад ирэлгүй
Дайныг үүрд аваад явахдаа
Өөрөө хэдий амиа алдсан ч
Өрөөл бусдад амьдрал өгсөн юм
Уулс ус цэцэг навчинд
Урдын нь сайхан өнгө бүрдэж
Улмаар мандан ялж гарсан
Улс орон уйтгар тайлсан юм
Явсан замыг нь залгаж авах
Яргуй алаг үрийг нь бодож
Янаг түүнийхээ мөнгөн эмээлийг
Яргай ташуурт нь шондож тавилаа
Хүлгийнх нь тоосыг орчлонд өргөж
Хүслийг нь гүйцээх хүүтэйг бодож
Урсан хатсан хөлсийг хусаж
Унаган хонгорыг нь адуунд тавьлаа
Энгэр дээлийн энд хүрэх
Эзэн тэнгэрт хүүтэйг бодож
Хөх даалимбан тэрлэгийг нь эвхэж
Хүүд нь тавьж авдранд хийлээ
Эцгээ дууриасан хүүтэй болохоор
Эзгүй гэр минь дүүрээд ирсэн юм
Үүлэн сүүдрээс ч биеэрээ хааж
Үрийн бүүвэй дуулдаг болсон юм
"Адуучин аавын хүү билээ
Агтын тоосонд төрсөн билээ
Алимнаас ургасан алим билээ
Аминаас ургасан амь билээ
Саальчин ээжийн хүү билээ
Саальтай энгэрээс унасан билээ
Саргүй шөнийн саран билээ
Сартай шөнийн наран билээ
Далай баян орныхоо төлөө
Дайчин аав нь дайнд явсан юм
Дайсан дарсан дархан цолтой
Дарь үнэртсэн аав нь унасан юм
Хүү нь өсөж том болоод
Хүрэн тасын жигүүр ургана
Хүлэг морио тэнгэрт сойж
Хүний хүслийг газарт бүтээнэ
Аавын үгүйд аав болсон
Ард олноо хайрлаж яваарай
Асар их үнээр олдсон
Аз жаргалаа хамгаалж яваарай"
Эр нөхөр нь ирсэн ирээгүй
Эх бүхэн тэр цагт
Өнөө үеийнхэнд энэ бүүвэйг
Өвөр дээр нь дуулж өгсөн юм .

Д.Пүрэвдорж "Хар цас" найраглал



Эхлэл ....
Энэ дайний эхэнг зурвал
Эрх чөлөөний эрлэг болж
Хар өдрийн халуун булшинд
Хасан дээр суусан хэрээ байна

Гучуулаа бид гучин ээжтэй
Гучуулаа бид гучин аавтай
Гучуулаа бид гучин нэртэй
Гучуулаа бас гучин гэртэй
Гучуулаа дөчин нэгэн онд
Гучуулаа дөнгөж найман насандаа
Сурагчийн цүнхийг хоёрдугаар дайнтай
Сургууль руугаа үүрч явсан юм
Тэр цагт, манай нутаг
Тэнгэр цэлмэг нартай байсан ч
Амьтны царайг шөнийн үүл шиг
Алсын дайны сүүдэр дарсан юм
Гучуулаа бид ийм л үед
Гучин шувуу шиг ижилдэн дасаж
Амьдралаараа энэ найраглалын
Анхны мөрийг бичсэн юм даа
Өглөөн нар руу нэгэн цонхтой
Өөрийн нар руу хоёр цонхтой
Гурван цонхоор манай ангид
Гучин дэвтэрт нар тусна
Эх орноо түүгээр үзэж
Энх орчлонг түүгээр хүсэж
Гурван цонх минь тэр ангидаа
Гурван сайхан мэлмий байлаа
Тэгээд ч би түүгээр туссан
Тэргэл нарны сайхан туяанд
Эрдэнийн зургаан үсэг хэлхэж
“Эх орон” гэж бичсэн билээ.

Энд монголийн гучин хүүхэд
Энх нарны сайхан туяанд
Эрдэнийн зургаан үсэг хэлхэж
“Эх орон” гэж бичиж байхад
Улаан арми газар дээр
Улаан арми тэнгэр дээр
Улаан арми усан дунд
Улаан арми цусан дунд
Хорвоо ертөнцийн хувь заяаг
Хоёр миллиард хүн ардтай нь
Хойч үе, хожмын маргааштай нь
Хоёрдугаар дайнд үүрч орсон юм.
Орос цэрэг өнөр олуулаа
Ой мод шиг өндийн босож
Бохирч сөхрөх өвдөггүй юм шиг
Босоогоороо үхэж байсан юм
Бод л доо тэр дайны талбарт
Борооны дусал газарт уналгүй
Шивээлсэн жадны үзүүрт бутарч
Шинелийн хормойд хатаж байсан юм
Өвс ногоо тэр газар
Өлмий дороос өндийх завгүй
Хаврын цэцэг зуур хатаж
Халуун зунаар шувуу буцсан юм
Өрнө европыг шир шир хийтэл
Өлмий дороо хэрчиж байсан
Гурав дахь рейхийн төмөр цэргийн
Гутлийн ул улаан байсан юм.
Хар арми, фашистийн арми
Хар үхлээр тугаа тахиж
Дайзтай сумаа амиар солин
Дайсан тэгэхэд давшиж байсан юм
Хад хүртэл хайлж шатсан
Халуун төмрийн үер дунд
Хаалга бүхнийг үхэл балбасан
Харанхуй тэр аймшигт шөнө
Эрсдэн унасан орос цэрэг
Эрэлхэг Брестийн хананд харин

“Эх орныхоо төлөө” гэж
Эцсийн цусаараа бичиж билээ.

Эрсдэн унасан орос цэрэг
Эрэлхэг Брестийн ханан дээр
“Эх орныхоо төлөө” гэж
Эцсийн цусаараа бичиж байхад
Анги минь буун дуугүй ч
Алсийн нэгхэн фронт болж
Гучин хонгор зүрхэндээ бид
Гуниг хорсол тээж явлаа
Хар дайн харагдахгүй мөртлөө
Харандаа цаас гараас булааж
Шилэн савтай бэх хуурайлж
Ширээн дээрээс дэвтэр хураалаа
Дайн бас дайралдахгүй мөртөө
Даавуу дээлийн өнгө хуулж
Улаан хүнс, ногоон цайны
Уутыг хүртэл эргүүлж гөвлөө
Хорвоогын өнгө ч хав хар
Хоол унд ч хав хар
Хүнд хэцүү тэр цагт
Хүний сэтэл л цагаан байлаа.
Дэрээ мартан гучин ээж
Дэнгийн гэрэлд нойроо хулжааж
Өлгийн арьсаар бэлгийн бээлий
Өндгөө шивэн оёж суулаа
Адуугаа хураасан гучин аав
Агтныхаа манлайд амгай хүргэлгүй
Хань нөхдөдөө ялалт ерөөн
Хадгаа дэлгэн барьж байлаа
Монгол хүний сэтгэл санаа
Морио хөлөглөн фронтод дайрч
Улаан армийн хадааж байсан
Уриан дунд хангинаж байлаа
Ангийн минь гурван цонх
Арван хоёр нүдтэй байлаа
Арван хоёр шилэн гэгээвчээр
Алтан нар тусдаг байлаа
Наймыг нь тэгтэл дайн хагалж
Наамал мод цаас хадлаа
Дөчин гурван оны нарыг
Дөрөвхөн гэгээвчээр туссан
Тэнгэрийн нарны туяан дээр
Бид мөн гучин дэвтэртэй
“Бид ялна” гэж бичиж билээ.

Наймыг нь алдсан дөрвөн гэгээвчээр
Нарнаас олдсон төдхөн туяанд
Биднийг харин гучин дэвтэртээ
“Бид ялна” гэж бичиж байхад
Улаан арми газар дээгүүр
Улаан арми тэнгэр доогуур
Улаан арми усан дээгүүр
Улаан арми урагшаа давшлаа.
Хар армийн савхин гутлын
Ханзархай хоншоор цаашаа харж
Өрнө дорны өргөн фронтоор
Өсгий нь харин гялалзаж байлаа
Оросын гуталчин олон ч гэлээ
Харин тэдний гутлын ханзархайг
Хатгаж суух зав байсангүй
Дайн дайндаа энэ дайнд
Далай бараг буцалсан биш үү
Хорьдугаар зууны бүх төмрөөр
Хоёрдугаар дайн буудсан биш үү
Уулыг тал болтол дайтаж
Улаан арми дайтсан бус уу
Усыг гал ноцтол дайрч
Улаан арми дайтсан бус уу
Хамгаар оросын уудам нутгаас
Харийн дайсныг урсгаж байсан
Уулын тэр их үер дунд
Улсын минь давалгаа байлаа
Оросын тэнгэрээс дайсныг намнасан
Огторуйн түмэн далавчин дунд
Ардын минь овог нэр
Алдрын нэгэн жигүүр байлаа
Дайсныг бүх замаар элдсэн
Дайны их хүрдэн дугуйнд
“Хувьсгалт монгол” танкийн цувааны
Хуягт гинж эргэж байлаа
Дээлтэй хүн тэсэмгүй тулаанд
Дэлтэй сум шиг монгол морьд
Эр цэргийн алтан амийг
Эмээл дээрээ өргөж явлаа
Тэгэвч дайны хамгийн хүндийг
Тэнд хэн үүрч явлаа?
Давших ухрах хоёр замдаа
Дайсан дайсагнаж чухам яалаа
Үнээн, фронтын ганцхан алхам
Үхэл амьдралын гацаа байлаа
Дайзанд байгаа сум бүхэн
Дайсантай солих барьцаа байлаа
Тэнд хүн яаж явсныг
Тэнд хүн яаж зовсныг
Олон жилийн дайн туулсан
Орос цэрэг л сайн мэднэ
Тэгээд ч Брестэд улаан армийн
Тэргүүн анги тэврэлцэн уулзахад
Цэрэг бүхэн нууцаа алдаж
Цэнхэр нүдэндээ нулимстай байсан юм
Тэр шөнөдөө дарга цэрэггүй
Тэмдэглэлийнхээ дэвтрийн дараагийн хуудсанд
Брестийг улаан харандаагаар дугуйлж
Берлин хүртэл улаан сум татсан юм

Гучуулаа бид гучин ээжтэйгээ
Гучуулаа бид гучин аавтайгаа
Гучуулаа бид гучин нэрээрээ
Гучуулаа бас гучин гэрээрээ
Гучуулаа дөчин нэгэн оноос
Гучуулаа дөрвөн жилийн турш
Хүчирхэг улаан армитай хамт
Хүний дайсантай тулалдсан юм
Энэ дайн хар дарины
Хав хар цас байлаа
Энэ дайн хас мэсний
Хав хар цас байлаа
Таван сарын есний нарыг
Улаан арми авчраагүй бол
Тас хар энэ цас
Уужим орчлонг дарах байлаа
Ангийн маань гурван цонх
Арван хоёр нүдтэй байлаа
Арван хоёр шилэн гэгээвчээр
Алтан наран тусдаг байлаа
Энэ л цонхны гэрэлд бид
Эх л нутгаа харж, хайрлаж
Эрдэнийн зургаан үсэг хэлхэж
“Эх орон” гэж бичсэн байтал
Арван хоёр шилэн гэгээвчнээс
Арван нэг нь харанхуй болж
Дөчин таван оны хавар
Дөнгөж ганцхан үлдсэн юм
Үнэндээ түүнийг улаан арми
Үлдээж бидэнд өгөөгүй бол
Хав харанхуй болох байсан юм.
Хар цас булах байсан юм
Тэгээгүйн их заяа түшиж
Тэр ганцхан гэгээвчээр тусаж
Гадаа гэртгүй мишээж байсан
Гал улаан нарны туяанд
Дайсан дарсан цэрэг эр шиг
Дарвисан сэтгэл зэрэг хөөрч
“Бид ялав” гэж бичсэн юм
Бид үнэхээр ч ялсан юм
Ялгуусан баатар зөвлөлтийн армийн
Яруу алдарт ялалтын баярыг
Алсын нэгхэн фронт байсан
Ангидаа бид бас хийсэн юмаа

Төгсгөл....
Энэ дайны эцсийг зурвал
Эвдэрсэн хас уландаа гишгэж
Элгэндээ олон хүүхэд тэвэрсэн
Эрэлхэг улаан цэрэг байлаа.